Bình Định hiện còn khoảng 120 xe lam ba bánh. Một thời gian không xa nữa, những chiếc xe lam ba bánh, sẽ chính thức chấm dứt hoạt động. Và những người lái xe lam ba bánh hiện đang phập phồng khi nhìn về tương lai.

* Lam lũ đời xe lam

Anh Nguyễn Thanh đã bắt đầu hành nghề lái xe lam ba bánh từ năm 1976 đến nay. "Hồi đó, tự nhiên xe lam đột nhiên rớt giá từ 5 cây vàng xuống đâu còn hơn một cây, trong khi mình lại chưa có việc làm nên tui quyết định bỏ tiền ra mua chiếc xe này để chạy kiếm cơm hàng ngày. Tính ra cũng đã gần ba chục năm nay rồi". Mỗi ngày, anh Thanh bắt đầu chạy xe từ lúc 4h sáng để chở các bạn hàng tuyến Quy Nhơn - chợ Diêu Trì hay An Nhơn rồi rong ruổi cả ngày trên đường.

Chạy xe lam ba bánh nghĩa là một mình phải làm tất: từ chào mời khách đến thu tiền xe, bốc dỡ hàng… Thêm nữa, những lúc xe có trục trặc dọc đường, mà điều này rất hay gặp vì xe lam ba bánh có niên hạn không dưới ba chục năm, là phải xắn tay áo ra làm… thợ máy. Vất vả là vậy, nhưng mỗi ngày, sau khi trừ các khoản chi phí, anh Thanh còn lại 40.000 đến 50.000 đồng/ngày. "Những lúc xe đông khách thì còn kiếm chút đỉnh, chứ gặp ngày ế, thu không đủ bù tiền xăng thì chỉ có lỗ" - anh Thanh nói.

Từ vài bao xi măng, đến chở rau, cá cho những người buôn bán nhỏ, rồi dịch vụ đưa đón học sinh… không món hàng gì mà xe lam không chở. Trong thời gian gần đây, trước sức cạnh tranh của xe taxi, xe buýt và sự tràn ngập xe máy, xe lam ba bánh yếu thế hẳn. Tuy nhiên, xe lam ba bánh vẫn có một đối tượng khách hàng ruột, đó là những người buôn bán nhỏ, mua - bán từ Quy Nhơn lên các chợ Diêu Trì, An Nhơn.

Anh Thanh tâm sự: "Nghĩ lại thấy cái nghề này tuy cực, nhưng nhờ nó mà tui nuôi được gia đình gồm bà xã không có việc làm và ba đứa con. Nay mấy đứa con đều trưởng thành cả. Mà có gắn bó với cái nghề này lâu mới thấy quý cái nghề này thật sự. Chiếc xe này như một người thân, gắn bó với mình sớm hôm".

* Phập phồng nỗi lo

Toàn tỉnh hiện còn 120 chiếc xe lam. Trong đó, nhiều nhất vẫn là HTX Vận tải 1-4 Quy Nhơn với 80 chiếc, tiếp đến là HTX Vận tải 19-5 (Tuy Phước) với khoảng 20 chiếc. Theo ông Võ Ngọc Hưng, Chủ nhiệm HTX Vận tải 19-5, số lượng xe lam ba bánh như hiện nay đã giảm nhiều so với những năm trước. Đặc biệt, sau Nghị định 92/CP (11-12-2001) của Chính phủ Về điều kiện kinh doanh vận tải bằng ô tô có hiệu lực, khoảng ba, bốn tháng, xe lam ba bánh không được hoạt động, nên đã có một số anh em nghỉ hẳn. Như vậy, đến thời điểm này, vẫn còn 120 hộ gia đình đang sống dựa vào những chiếc xe lam.

Một thời gian không xa nữa, những chiếc xe lam ba bánh, sẽ chính thức chấm dứt hoạt động. Ông Nguyễn Tư, Phó Chủ nhiệm HTX 19-5, nguyên cũng là một tài xế xe lam, tâm sự: "Cấm xe lam kể ra cũng phải, đã lâu năm quá rồi mà, cũ kỹ lắm rồi, nhưng cũng rất hồi hộp trước tương lai nghề nghiệp của anh em. Nhiều người còn rất trẻ. Họ sẽ sống ra sao?". Quả vậy, với những người chạy xe lam, đây thật sự là một nỗi lo. Anh Thanh phân tích: "Làm cái nghề này, sáng làm chiều nấu, đâu có tiền nhiều mà dành dụm. Nay nghe nói sẽ không cho xe lam chạy, lũ tui lấy đâu ra tiền mua xe mới. Còn bỏ nghề này, với tui còn đỡ vì già rồi, nghỉ cũng phải, nhưng còn mấy anh em khác, họ biết làm nghề gì đây?".

* Chờ chính sách

Theo ông Nguyễn Thành Trì, Trưởng phòng Quản lý Vận tải - Phương tiện - Người lái (Sở Giao thông - Vận tải tỉnh), trong dự thảo Nghị định của Chính phủ về kinh doanh vận tải bằng động cơ mà Bộ Giao thông – Vận tải đã tổ chức hội thảo nhiều lần và đã đạt được sự thống nhất cao, có quy định niên hạn các loại động cơ, trong đó, có xe lam. Như vậy, sự tồn tại của xe lam cũng chẳng còn bao lâu nữa. Hiện tại, do Nghị định chưa ban hành nên tâm lý chung vẫn là… chờ. Tuy nhiên, cũng theo ông Trì, việc phát triển taxi tải từ 500 kg đến 1 tấn chạy nội thị hiện đang được khuyến khích.

Vậy nhưng, với anh em chạy xe lam, để sắm những chiếc taxi tải loại này, chuyển đổi phương tiện hoàn toàn không đơn giản. Được biết, sau khi có Nghị định 92/CP của Chính phủ, UBND tỉnh đã có chính sách ưu đãi cho các HTX vận tải trong tỉnh Bình Định nhằm giúp các HTX này đầu tư mua sắm phương tiện, đảm bảo chất lượng phục vụ. Với những người lái xe lam ba bánh, một chính sách như vậy trong tương lai cũng là cần thiết để giúp họ đổi mới phương tiện, đảm bảo cuộc sống.

Ngoài ra, tìm một phương tiện gì thay thế xe lam ba bánh hay chỉ dừng lại ở phát triển taxi tải nội thị và xe buýt như hiện nay cần được các cơ quan chức năng tính toán kỹ. Bởi trên thực tế, những chiếc xe buýt, xe taxi tải loại nhỏ chưa thay thế được hoàn toàn xe lam ba bánh.

. Khải Nhân