Nhớ ngày giỗ Tổ tháng ba mồng mười

Hay:

Tháng giêng giỗ thánh Sóc Sơn

Tháng ba giỗ Tổ Hùng Vương nhớ về

Giổ Tổ Hùng Vương được tổ chức vào ngày mồng 10 tháng Quý Xuân (tức tháng ba â.l.) hằng năm. Đã là người Việt Nam con Rồng, cháu Lạc, không ai lại không nhớ ngày Quốc Tổ này.

Đền Hùng là chứng tích lịch sử của nước Văn Lang với họ Hồng Bàng gồm 18 vị vua Hùng thay nhau trị vì. Đại Nam quốc sử diễn ca có đoạn kể như sau:

Lạc Long về chốn Nam Thùy

Âu Cơ sang nẻo Ba Vì Tản Viên

Chủ trương chọn một con hiền

Sửa sang việc nước nối lên ngôi nầy

Hùng Vương đô ở Châu Phong

Ấy nơi Bạch Hạc hợp dòng Thao Giang

Đặt tên là nước Văn Lang

Chia mười lăm bộ, bản chương cũng liền

Năm 1941, vào lúc nhân dân ta bắt đầu phong trào nổi dậy với ngọn lửa căm hờn, giữa hai gọng kiềm cuả đế quốc Pháp và Nhật, nhân ngày giỗ Tổ, anh chị em sinh viên Hà Nội tổ chức một cuộc đi thăm miếu Quốc Tổ để nhắc nhở đồng bào cả nước nhớ về cội nguồn. Trong dịp này một sinh viên trường thuốc có năng khiếu âm nhạc, người Nam Bộ, khởi soạn bài hát có tựa đề “Đi hội đền Hùng” gồm có ba đoạn. Sinh viên ấy sau này là nhạc sĩ nổi tiếng Lưu Hữu Phước.

Đây là đoạn đầu:

Chúng ta cùng nhau đi viếng thăm

Nơi cố hương của giống Tiên Rồng

Chúng ta cùng nhau đi viếng thăm

Những vết xưa của núi sông

In dấu chân của biết bao anh hùng

Cùng với nhau Nam, Bắc, Trung

Chúng ta về thăm mộ Tổ ta

Cho vang với nước non nhà

Và vào năm 1953, những người làm báo ở Hà Nội lấy ngày giỗ Tổ Hùng Vương làm ngày Đại đoàn kết tất cả những người viết báo cả nước và để những người cầm bút hướng về ngày giỗ Tổ. Trong bài diễn văn của Ban tổ chức làng báo năm đó viết:

“Chúng tôi đã chọn ngày đó là đã cố tâm muốn được anh hồn tổ tiên của nòi giống Lạc Hồng ấp ủ lên công việc của báo chí, nâng đỡ phù hộ cho báo chí ngày một phát triển và trở thành dụng cụ tranh đấu thiết thực nhất của dân chúng trong Quốc gia và của Quốc gia trong thế giới.

Chúng tôi chọn ngày đó là muốn chiêm ngưỡng tiền nhân mà nhớ đến tiền nhân, là nhớ rằng bổn phận mình là ở bên cạnh dân chúng và vun đắp vào côngviệc chung làm cho quốc gia Việt Nam  xứng đáng với những trang sử oanh liệt của tiền nhân.”

Hội lễ vua Hùng tổ chức có đám rước voi làm bằng nan, ngựa bằng gỗ với ý nghĩa muôn loài quy phục vua Hùng; đồng thời cũng tượng trưng cho việc “chú rể Sơn Tinh” mang quân đi đón “cô dâu Mỵ Nương” trong lễ thách cưới và đưa dâu. Đám rước phải dầy đủ cổ chay và mâm ngũ quả, với lễ vật là bánh dầy, bánh chưng, nhắc đến sự tích Lang Liêu, cũng là nhắc đến các vua Hùng có công dạy dân trồng lúa.

Những thiếu nữ Mường như những cô tiên, trang phục đẹp, vừa chơi trò đu tiên bên ngoài đền Hạ, vừa hát:

Này lên! Này lên! Này lên!

Lên non Cổ tích, lên đền Hùng Vương

Đu tiên mới dựng năm nay

Cô nào hay hát kỳ này thì lên

Tháng ba nô nức hội đền

Là ngày giỗ Tổ mấy nghìn năm nay

Ngưòi dự hội giỗ Tổ vua Hùng tới từ thập phương với niềm vui tràn ngập, rộn ràng với sinh hoạt văn hóa dân tộc đầy sức sống:

Hội đền vui lắm ai ơi

Kẻ thời giỗ Tổ, người thời đu tiên

Tổ tôm đánh ở bên trên

Có người bên dưới đôi bên vui vầy

Lại thêm phường rối leo dây

Múa đao, tung quả có hay chăng là

Lại thêm có đám xướng ca

Để cho trai gái gần xa vui vầy…                                    

Gần đây, những em học sinh tiểu học đều biết đến bài thơ “Đi qua Thậm Thình” của nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi trong sách giáo khoa. Bài thơ gợi lên những kí ức về thời vua Hùng tuyệt đẹp:

Đi qua xóm núi Thậm Thình

Buâng khuâng nhớ nước non mình nghìn năm

Vua Hùng một sáng đi săn

Trưa tròn bóng nắng nghỉ chân chốn nầy

Dân dâng một quả xôi đầy

Bánh chưng mấy cặp, bánh dầy mấy đôi

Cối gạo đầy cả nghĩa tình nước non

 Đẹp lòng, vua phán bầy tôi

Tìm đất kén thợ, định nơi xây nhà

Trăm cô gái đẹp tiên sa 

Múa chày đôi với chày ba rập rình

Đêm đêm tiếng thậm, tiếng thình

. Trần Xuân Toàn