Vào những giờ phút hiểm nghèo nhất của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, trong thư gửi thanh niên, Hồ Chí Minh vẫn khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng và chỉ ra nhiệm vụ cao quý của họ: "Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy, nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên". Lời khẳng định trên đây của Người phản ánh tập trung nét đặc sắc, độc đáo và cô đọng nhất về thanh niên và vai trò của họ.

Sở dĩ Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá cao vai trò của thanh niên không chỉ vì họ là lực lượng đông đảo nhất, mà chủ yếu là vì năng lực, bản chất của lứa tuổi họ, được lý tưởng cách mạng dẫn đường. Vai trò to lớn đó của thanh niên trong tư tưởng Hồ Chí Minh được thể hiện ở mấy vấn đề cơ bản sau:

Thứ nhất, thanh niên là đội quân xung kích trên các mặt trận. Người đã từng khẳng định: "Khắp thành thị, nông thôn, miền xuôi, miền núi, thanh niên ta ngày nay đã thành một đội quân to lớn, hăng hái tiến lên, quyết tâm phấn đấu, hy sinh vì Tổ quốc thân yêu, vì tiến bộ xã hội". Thực tiễn cách mạng nước ta đã chứng minh quan điểm trên của Hồ Chí Minh là hoàn toàn đúng đắn. Trong suốt quá trình đấu tranh cách mạng đầy gian khổ hy sinh để giành và giữ độc lập tự do cho dân tộc, xây dựng xã hội mới, ở đâu, bất cứ lúc nào và trong bất cứ lĩnh vực nào, thanh niên ta luôn có mặt và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao ở những nơi khó khăn, ác liệt nhất, ở những nơi không cho phép lấy lợi ích kinh tế- vật chất để tính toán thiệt hơn, được mất.

Thứ hai, ưu thế tuyệt đối của thanh niên là sức trẻ, năng lực sáng tạo và tính năng động. Chính vì thế, Hồ Chí Minh luôn coi thanh niên là cánh tay đắc lực và là đội hậu bị tin cậy của Đảng. Trong công tác xây dựng Đảng, Người không ngừng quan tâm phát triển Đảng trong lực lượng thanh niên. Người coi đó là nguồn cung cấp chủ yếu cho Đảng những thành viên ưu tú, đầy nhiệt huyết, đủ sức lực và trí tuệ gánh vác trọng trách nặng nề của Đảng trước nhân dân và dân tộc. Vì vậy, trong hoạt động thực tiễn Hồ Chí Minh rất chú trọng phát hiện, nhân điển hình tiên tiến trong thanh niên và thường xuyên quan tâm xây dựng các tổ chức Đoàn thanh niên vững mạnh. Người đã nói "Tôi luôn luôn nói đến thanh niên, vì trong mọi công việc thanh niên luôn hăng hái xung phong và họ xứng đáng là cánh tay đắc lực của Đảng".

Thứ ba, thanh niên là những người giữ vai trò quyết định trong việc kế thừa, bảo vệ và phát triển truyền thống yêu nước vẻ vang, bản sắc văn hóa của dân tộc mà các thế hệ cha anh đi trước đã để lại. Trong thư khen gửi các chiến sĩ cảm tử quân thủ đô Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: "Các em đã cảm tử cho Tổ quốc quyết sinh. Các em là đại biểu cái tinh thần tự tôn, tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại, cái tinh thần quật cường đã kinh qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, truyền lại cho các em. Nay các em gan góc tiếp tục cái tinh thần bất diệt đó, để truyền lại cho nòi giống Việt Nam muôn đời về sau".

Thứ tư, Hồ Chí Minh cũng xác định rõ vai trò của thanh niên là người có trách nhiệm chăm lo, dìu dắt các em thiếu niên, nhi đồng. Trên thực tế, công việc trên là trách nhiệm của toàn xã hội, nhưng thanh niên là những người có khả năng tác động, ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến chúng. Ở đây, Hồ Chí Minh nhận thấy thanh niên là những người vừa trải qua lứa tuổi thiếu niên, nên hiểu rõ tâm lý, thị hiếu và dễ gần gũi các em hơn. Mặt khác thanh niên là những người có đủ tri thức để giáo dục, dìu dắt thiếu niên, nhi đồng nhưng lại chưa bị vướng bận vào những công việc gia đình...

Từ sự chiêm nghiệm thực tế của chính cuộc đời mình và với phương pháp Mácxít của một người cộng sản, Hồ Chí Minh luôn đánh giá cao vai trò của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng nước nhà. Tuy nhiên trong cách nhìn nhận và đánh giá thanh niên. Người bao giờ cũng đề cập đến 2 mặt ưu và nhược điểm. Theo Người, với tư cách là "mùa xuân của xã hội", "mùa xuân của cách mạng", thanh niên luôn là lứa tuổi sung mãn về sức lực và trí tuệ, đầy khát khao và năng động trong khám phá, sáng tạo cái mới, nhạy cảm với cái mới, cái tiến bộ, có chí tiến thủ, ham hiểu biết và tự thể nghiệm mình, không ngại khó khăn, gian khổ hy sinh, tràn trề ước mơ, hoài bão... Đó là những yếu tố cực kỳ quan trọng để thực hiện lý tưởng cao đẹp của chủ nghĩa cộng sản. Nhưng Người cũng chỉ rõ rằng, vì là tuổi trẻ nên thanh niên còn thiếu kinh nghiệm, dễ bị kẻ xấu lợi dụng, kích động và lôi kéo vào những việc làm sai trái; họ cũng thường ngộ nhận về sự đúng - sai, thật - giả của các định hướng giá trị... đó là những hạn chế mà Đảng, Nhà nước, xã hội và gia đình cần hết sức quan tâm, chăm lo để khắc phục trong quá trình bồi dưỡng, đào tạo họ trở thành những chủ nhân thực sự của tương lai đất nước, thành những chiến sĩ kiên cường trong tiến trình đấu tranh thực hiện lý tưởng cộng sản cao đẹp.

. Nguyễn Thành Vinh