Tháp Dương Long

Tháp Dương Long là một trong 8 cụm tháp Chàm hiện còn ở Bình Định. Tháp nằm trên địa phận xã Tây Bình huyện Tây Sơn. Trong số các di tích kiến trúc tháp cổ ở khu vực miền Trung, khu tháp Dương Long nổi bật lên không chỉ ở kích thước đồ sộ (tháp cao nhất 39m), mà còn có hình dáng đặc biệt trong lịch sử kiến trúc đền tháp Chămpa. Hình dáng, cấu trúc và nhiều họa tiết trang trí kiến trúc các tháp Dương Long thuộc kiểu của Khơ-me, niên đại cuối thế kỷ XII-XIII. Hiện nay khu tháp Dương Long chỉ còn lại 3 ngôi tháp nhưng các phế tích hiện còn cho chúng ta biết Dương Long xưa kia là một quần thể kiến trúc rất lớn.

Vào đầu năm 2003 được sự nhất trí của Bộ Văn hóa - Thông tin (VHTT), UBND tỉnh Bình Định đã chỉ đạo cho Sở VHTT mời Viện Khoa học Công nghệ Xây dựng khảo sát lập dự án trùng tu tôn tạo khu tháp Dương Long. Cuộc khảo sát đã có những phát hiện rất đáng lưu ý, góp thêm phần hiểu biết cụ thể về Dương Long. Đó là việc làm rõ bố cục mặt bằng tổng thể của di tích, tập trung vào những chỗ mà trước kia H. Parmentier (1909) đã khảo sát có nhắc đến nhưng còn mơ hồ.

+ Ở phía Nam (cụm tháp), độ sâu 1,60m đã phát hiện một mảng nền gạch cũ, nền gạch đầm và mảng tường rào.

+ Mặt phía Đông trước ngọn tháp Giữa cách xa độ 50m có một vạt tường cao 70cm ở độ sâu 4,15m (tính từ bậu cửa mặt Đông của tháp Giữa) kéo dài 19m bó lấy một nền gạch đầm trong đó còn những mảnh gạch lát và còn cả móng cột bằng đá tổ ong, đó có thể là "gian nhà dài" như ước đoán của H.Parmentier.

+ Ở phía mặt Tây cụm tháp, cách khoảng 50m phát hiện ra vết tích của các kiến trúc nhỏ, và một mảng tường ngăn phía sau của tháp, 2 mảng nền gạch đầm ở phía Đông và phía Tây mảng tường đó. Mảng tường này là tường bao mặt sau (mặt tây) của khu di tích Dương Long. Mảng nền gạch đầm phía Đông bức tường có thể là lối đi dẫn đến các kiến trúc nhỏ sau tháp.

Như vậy cuộc khảo sát của Viện Khoa học Công nghệ Xây dựng đã làm sáng tỏ nhiều quan sát tinh tế và đoán định hữu lý về mặt bằng tổng thể của khu di tích Dương Long. Đến tháng 9-2003 công việc khảo sát và lập dự án đã hoàn thành. Vừa qua vào ngày 20-9 dự án đã được Hội đồng khoa học Bộ VHTT thống nhất phê duyệt. Với quy mô xây dựng trùng tu phục hồi 3 ngôi tháp; tôn tạo khuôn viên khu tháp; xây dựng phòng trưng bày hiện vật; nhà bảo vệ; tường rào cổng ngõ; hạ tầng kỹ thuật... với tổng mức đầu tư khoảng trên dưới 7 tỉ đồng. Dự án bắt đầu thực hiện kể từ năm 2004-2006. Dự án trùng tu kết hợp trên phương pháp xây dựng cổ truyền và hiện đại. Sẽ áp dụng kỹ thuật "khối xây mài chập" - đây là kỹ thuật sử dụng để xây các tháp cổ của người Chăm xưa. Trong khi xây, người thợ sử dụng các viên gạch được nung nhẹ lửa, mài liên tục cho đến khi chúng chập khít vào nhau. Trước khi mài, người thợ bôi nhựa cây vào giữa hai mặt tiếp xúc. Bột gạch và nhựa cây trộn lẫn tạo nên chất kết dính. Do gạch có độ xốp, hút nước, nên chất kết dính được hút vào thân gạch tăng thêm độ bền chặt.

Kỹ thuật trùng tu tháp Dương Long lần này áp dụng "khối xây mài chập" bột gạch và nhựa cây bời lời sẽ là một thành công góp phần khôi phục lại một kỹ thuật xây dựng rất đặc biệt đã bị thất truyền. Đây cũng là lần đầu công tác trùng tu các tháp cổ ở Bình Định dựa trên cơ sở phục nguyên các vật liệu xây dựng, kỹ thuật kiến trúc truyền thống nhằm đảm bảo hiệu quả và chất lượng tối ưu cho công việc.

Hy vọng sau khi trùng tu phục hồi, khu di tích tháp Dương Long sẽ được trả lại dáng vẻ xưa, cùng với việc tôn tạo cảnh quan chung quanh sẽ trở thành một điểm tham quan du lịch lý thú của khách thập phương khi đến Bình Định.

. Hồ Thùy Trang

(Bảo tàng Tổng hợp tỉnh)