Phù điêu thần Siva

Phế tích tháp Mẫm thuộc thôn Vạn Thuận, xã Nhơn Thành, huyện An Nhơn, nằm trên một khu gò cao, phẳng và rộng. Năm 1934, các nhà khảo cổ học ở Đông Dương và người Pháp tổ chức cuộc khai quật lớn thu được nhiều hiện vật điêu khắc có giá trị về mỹ thuật như tượng Drapalla, tượng phật, chim thần Garuđa, Naga, sư tử, Makara… đặc biệt là phù điêu thần Siva hiện đang trưng bày tại Bảo tàng điêu khắc Champa Đà Nẵng.

Thần Siva là một trong ba vị thần linh của Ấn Độ giáo (Brahma – Visnu – Siva). Người Chăm tôn thờ thần Siva, vì thế nghệ thuật điêu khắc về đề tài này khá phong phú và đa dạng. Rất tiếc trong những tác phẩm điêu khắc đá được trưng bày tại Bảo tàng Tổng hợp Bình Định chưa có tượng thần Siva nào.

Phù điêu thần Siva có 4 tay ở Bảo tàng Đà Nẵng là một trong những tác phẩm đẹp. Thần Siva ngồi trong tư thế hai chân chùng xuống, hai cánh tay của thần đưa lên đầu trong tư thế rất đặc biệt. Đầu đội miện có gắn những hạt cườm chạy quanh trên đỉnh miện. Giữa trán có đính huệ nhãn – đó là con mắt thứ ba để thần nhìn thấu suốt về cuộc sống hiện tại và tương lai. Hai hàng lông mày của thần được kéo dài từ tâm trán đến vành tai, hai tai chảy dài đến cằm và đeo những vòng trang sức, đặc biệt cổ thần Siva đeo cườm nổi. Hai tay còn lại của thần, tay trái cầm cây trisula (cây đinh ba) có cán, tay phải cầm một thanh kiếm. Cổ tay và hai cánh tay cũng được trang trí nhiều vòng ngọc quí. Quanh bụng thần Siva đeo một vòng cườm, phần dưới có đeo một dây thắt lưng và mặc sampot chảy dài từ bụng đến gót chân, giống hình chiếc lưỡi uốn cong (đó là đặc trưng trang phục trong điêu khắc tháp Mẫm). Trên sampot được trang trí những hoa văn hình tam giác và hình zich-zắc, loại hoa văn này ngày nay vẫn còn lưu lại trên vải dệt của một số dân tộc ít người ở cao nguyên miền Trung Việt Nam. Phía sau lưng thần là một tấm dựa lưng được trang trí theo hình ngọn lửa, đây là một bố cục mới lạ trong nền điêu khắc Champa mà trước đó chưa hề thấy xuất hiện. Tác phẩm này có niên đại thế kỷ XII.

Phù điêu thần Siva có 4 tay đang trưng bày tại Bảo tàng điêu khắc Champa Đà Nẵng là một trong những tác phẩm đẹp và có giá trị, góp phần làm phong phú kho tàng nghệ thuật điêu khắc Champa mang phong cách tháp Mẫm – đó là giai đoạn mà nền điêu khắc Champa đạt đến trình độ cao trong cách tả thực.

. Thúy Hồng

(Bảo tàng Bình Định)