Ăn Tết nhớ lại cổ xưa. Có lẽ Tết trong Cung đình là nơi thể hiện rõ nét nhất, trang trọng nhất của phong tục tập quán Tết Nguyên đán Việt Nam.
* Trong Cung đình thời Trần (1225-1400):
Đời nhà Trần, Tết Nguyên đán được tổ chức trọng thể, kéo dài từ ngày lập Xuân đến tận tháng Hai. Tháng Chạp ngày Lập xuân, các quan văn võ ăn mặc lễ phục, cài hoa lên đầu vào Đại nội dự yến. Sáng 30 Tết, vua ngự trên Đoan cung, các quan vào làm lễ, rồi xem múa hát. Buổi chiều vua sang cung Động Nhân bái yết Thái thượng hoàng. Đêm đến cùng các sư vào làm lễ khu na (đuổi ma quỷ).
Canh 5 mồng Một Tết, vua lên điện Vĩnh Thọ cho con cháu và quan tướng làm lễ bái hạ. Sau đó đến vọng bái lăng tổ tiên. Buổi sáng, hoàng hậu cùng các phi tần ngồi ở điện Thiên An chờ vua, các quan nội thần đứng trên điện, các hoàng tử, thân vương cùng quan tướng xếp hàng lễ bái hạ và dâng ba tuần rượu. Xong nghi lễ này, vua cùng mọi người dự yến tiệc đến trưa. Đồng thời những tay thợ khéo làm đài Chúng tiên để sau đó vua sẽ ngồi lên đài, các quan đến quỳ lạy dâng 9 tuần rượu chúc thọ rồi ra về.
Mồng Hai Tết quan tướng ăn Tết tại nhà.
Mồng Ba Tết, hoàng tử cùng các con quan chơi trò chơi thượng võ đánh cầu cho vua xem.
Mồng Năm là lễ Khai hạ, quan tướng dự yến tiệc vua ban sau đó du ngoạn vườn thượng uyển.
Rằm tháng Giêng, giữa sân trong cung có dựng cây đèn khổng lồ Quảng chiếu. Các sư đi quanh dưới hàng vạn ngọn đèn sáng rực để tụng kinh còn quan tướng làm lễ Triều đăng.
Lễ hội cung đình kéo dài đến tận tháng Hai. Vua ngự đài xem những trò vui diễn, các quan lại, tướng quân chơi đánh cờ, đánh cầu cùng các trò chơi khác.
* Trong cung đình thời Lê - Trịnh (1595-1788):
Sáng mồng Một Tết, chúa Trịnh thường sai con trai cả mặc lễ phục vào chầu vua Lê làm lễ chúc mừng năm mới. Đợi đến canh 5 thì rước án biểu vào cung, trên che tán vàng, cờ trống và nhạc đi trước, văn võ theo sau đến trước cửa Đoan Môn.
Sau ba hồi trống nghiêm, lạy 5 lạy 3 vái rồi rước vua ra điện Kính Thiên để mọi người chúc phúc chúa lên ngự tọa. Quan Đại trí từ đọc lời cầu chúc của Tiết chế phủ và bách quan văn võ... Quan truyền chế đọc lời đáp của vua, các quan lạy tạ 4 lần. Nhạc tấu khúc hưu minh, vua lên kiệu về cung, kết thúc buổi chầu.
Sáng mồng Một Tết ở phủ Chúa Trịnh, sau khi chúa lễ xong, phiên binh ban thưởng tiền xuân cho quan tướng. Chúa ban yến tiệc. Dự yến xong, các quan làm lễ tạ ơn rồi sang phủ Tiết chế chúc mừng năm mới, sau đó về ăn Tết tại gia.
* Trong cung đình thời Nguyễn (1802-1945):
Thời nhà Nguyễn nghỉ ăn Tết bắt đầu từ 20 tháng Chạp. Lễ đầu tiên là lễ Phát thức (rửa ấn). Khi vua đến, mọi tủ chứa ấn đều được mở. Ấn được rửa bằng nước thơm rồi niêm phong cẩn thận.
Tiếp đến là lễ Hạp hương - mời các tiên đế về ăn Tết vào ngày 22 tháng Chạp.
Ngày 30 Tết, vua ra điện Thái Hòa làm lễ Thượng tiên dựng cây nêu. (Sau đó dân chúng mới được dựng cây nêu ở nhà mình). Lễ thiết triều cuối năm được diễn ra long trọng với bá quan văn võ, hoàng thân quốc thích để quỳ lạy chúc Tết nhà vua.
Sáng mồng Một Tết, sau ba hồi trống nghiêm cờ quạt nghi trượng được treo lên, các quan đã mặc trang phục nghiêm chỉnh. Vua đội mũ Cửu long, mặc Hoàng bào, cầm hốt trấn khuê ngự ra điện Cần Chính rồi lên kiệu, rước sang điện Thái Hòa. Nhạc tấu, 9 phát súng nổ, viên thái giám đốt hương trầm, quan phụng chỉ đọc lời đáp của vua. Tại đây quan văn, võ, hoàng thân quốc thích đứng thành hàng, lạy mừng vua 5 lạy. Vua ban yến và thưởng tiền xuân cho mọi người.
Mồng Bốn cử hành lễ Triều minh. Vua đi tế lễ các đền miếu quốc gia. Cũng trong dịp đầu năm, vua đích thân cày ruộng để làm gương cho dân chúng. Từ đời Đồng Khánh về sau, các vua Nguyễn thường tổ chức du xuân để thưởng thức và xem dân chúng vui Tết.
THÙY DUNG (st) | 
