Toàn cảnh khu nội thành Hoàng Đề - An Nhơn

Bởi nhiều lý do khách quan, nhiều năm qua, chúng ta chỉ mới tập trung đến triều đại Quang Trung mà chưa cất công tìm hiểu, nghiên cứu di tích liên quan đến triều đại Thái Đức. Trong khi những sự kiện được lưu danh sử sách của triều đại này hầu như không còn dấu tích gì đáng kể, thì thành Hoàng Đế, kinh đô của một vương triều tồn tại từ 1776-1801 (25 năm), trên thực tế vẫn còn hiện hữu trước mắt chúng ta. "Đó là một sự mắc nợ với lịch sử, với tiền nhân" - Giám đốc Sở VHTT Văn Trọng Hùng từng tâm sự như vậy. Và từ năm 2004 chúng ta đã bắt đầu cho một cuộc trả nợ bằng việc nghiên cứu về kinh đô của vương triều Thái Đức - Nguyễn Nhạc một cách khoa học.

Mục tiêu của ngành văn hóa đề ra trong lần khai quật này mới mang tính chất khởi động. Trước hết là kiểm tra lại nguồn thư tịch ghi chép về kinh đô này, dấu tích còn lại của kinh đô là gì. Điều đó đã đặt ra cho giới khảo cổ học một bài toán chứa nhiều ẩn số vì đây là những dữ liệu quan trọng giúp cho việc mở hố khai quật được chính xác. Vị trí khai quật theo sử sách ghi lại là Hậu Tẩm (nơi vua ngủ, nghỉ). Khi đào cách mặt đất 20-30 cm, dấu vết kiến trúc đã dần được xuất lộ gần như nguyên vẹn. Kiến trúc là một chiếc hồ hình bán nguyệt được cách điệu, cũng có người đặt là mi hồ bởi nó giống hình mi mắt. Kích thước: chiều dài 17m, chiều rộng 10m, sâu 1,6m. Tường hồ xây bằng đá ong, trát vữa vôi và tô láng, quanh vách người ta điểm xuyết các ụ san hô, đá để tăng thêm vẻ thẩm mỹ.

Về hiện vật thu được trên 2.000 hiện vật với nhiều chất liệu, bao gồm vật liệu xây dựng, kiến trúc (gạch, ngói ); đồ ngự dụng (đồ gốm sứ Trung Hoa, Việt, Chăm và đồ sành) và vũ khí (đạn đá, đạn chì, giáo, kiếm…).

Mới đây, Bộ VHTT đã có văn bản đồng ý cho lập dự án thiết kế phục hồi di tích quan trọng này. Như vậy, về tính khả thi về một khu di tích Tử Cấm Thành thành Hoàng Đế đang mở ra nhiều triển vọng.

Trong năm 2005 chuyên đề phục hồi tôn tạo di tích thành Hoàng Đế sẽ được khởi động, mở đầu sẽ là cuộc hội thảo mang tính toàn quốc do Hội Sử học Việt Nam, Sở VHTT đồng tổ chức. Việc khai quật khảo cổ học tại khu vực Tử Cấm Thành vẫn được duy trì và được đầu tư với nguồn kinh phí lớn đồng thời với việc tiến hành lập bản đồ quy hoạch cho toàn khu di tích.

Tất cả còn đang ở phía trước, nhưng tin rằng một ngày không xa hình dáng kinh đô vương triều Thái Đức - Nguyễn Nhạc sẽ sớm trở thành điểm nhấn quan trọng trên con đường di sản miền Trung.

. TS. Đinh Bá Hòa