Tống Phước Phổ

Thế mới biết sức mạnh của văn chương không chỉ có ảnh hưởng lâu bền mà còn có tác dụng trực tiếp nếu biết phát huy... Cũng từ đây tên tuổi của Tố Phong ở Quy Nhơn vượt ra khỏi cái ranh giới là nhà viết tuồng bền bỉ. Tuy nhiên, về hình ảnh các hưu lão trong câu thơ “một bầy hưu lão đứng khom lưng” thì các cụ hưu phàn nàn, làm tôi phải bỏ công giải thích cái hay, cái thâm thúy của câu thơ ấy. Nếu không có cái thâm thúy như vậy thì cũng không có cái sự khắc phục phát lương hưu nhanh chóng đến vậy đâu.

Kể lại chút kỷ niệm này tôi muốn lưu ý bạn đọc một điều: xin đừng nghĩ việc cụ Tố Phong không hài lòng chuyện tôi “phát hành” bài thơ bằng phương thức đặc biệt là vì ông sợ người ta sẽ thành kiến về ông. Không đâu. Đây chính là sự bộc lộ nhân cách khá quán xuyến đáng kính ở ông đấy. Tính ông ưa thích lặng lẽ, ghét khoác lác, cứ âm thầm làm những gì mình cho là đúng, cần phải làm, ai muốn biết thì tự tìm hiểu mà biết, ai không muốn biết thì thôi. Ngay như mối quan hệ giữa cuộc đời ông với Đảng, ông cũng từng xử sự như vậy.

Những ngày còn sống ở Hà Nội chúng tôi biết được dưới thời Pháp thuộc ông đã là đảng viên của Đảng, hoạt động cùng nhóm với Lý Tự Trọng ở Sài Gòn, do vì bao nỗi truân chuyên của lịch sử, ông bị mất liên lạc. Chi bộ “Đoàn Tuồng LKV” hồi đó có ý muốn làm mọi điều có thể để chắp nối khôi phục Đảng tịch cho ông, thế nhưng ông trả lời: “Sẽ rất nhiêu khê đấy. Vì khoảng cách thời gian khá xa, kẻ mất thì đã mất, người còn thì cũng đã phiêu bạt đó đây... huống nữa tuổi tôi đã cao, tôi cũng đang làm những việc mà dù có là đảng viên cũng thế thôi. Điều quan trọng là mình làm được gì cho Đảng”. Còn về công lao đóng góp của ông đối với nền nghệ thuật Hát Bội của đất nước thì đã có giải thưởng Hồ Chí Minh là minh chứng.

Riêng cụ Nguyễn Lai, đối với tôi là vị nghiệp sư. Những gì hiện nay tôi hiểu biết được về nghệ thuật Hát Bội, từ kiến thức đến thực tiễn một phần là do tôi thó được từ trong cái kho tư duy nghệ thuật của cụ. Vai Đỗng mẫu trong pho tuồng “Sơn Hậu” là do cụ trực tiếp truyền nghề cho tôi, cụ truyền đến từng động tác của từng lóng tay...

Tính khí bẩm sinh của cụ rất nóng nảy, dễ nóng bột phát. Phương thuốc chế ngự cái chất nóng ấy rất đơn giản, chỉ cần mời cụ uống một ngụm nước nguội, nước lã cũng được, là dập tắt ngay lập tức. Có lần cụ đọc cho tôi nghe bản dịch bài ca “Quỳnh Tương” cụ vừa dịch xong, nguyên văn câu mở đầu là “ngọc dịch, ngọc dịch tiên phẩm linh đơn”, cụ dịch thành “rượu ngọt, rượu ngọt...”. Tôi vội phán: “rượu mà ngọt thì thà uống nước mía còn hơn...”. Ấy vậy mà cụ giận tôi dễ đến nửa ngày, phương thuốc nước nguội không hiệu nghiệm trong trường hợp này. Thế mới biết cái sự tự ái nghề nghiệp thật dễ sợ. Biết được chuyện này cụ Phổ và cụ Nguyễn Nho Túy cười đến thắt cả ruột.

Tiếp xúc với Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Lai tôi thấy ở ông có nhược điểm về hình thể, về giọng hát bị “chinh”, nhưng về kiến thức nghệ thuật sân khấu Hát Bội thì ông là bậc uyên thâm. Do đó ông có tài biến cái nhược điểm về điều kiện tự nhiên của mình thành cái ưu điểm của nghệ thuật, nói cách khác là cái cần có của nghệ thuật. Vai Trùm Sò trong vở Nghêu Sò Ốc Hến, vai Bát vương trong Mạnh Lương bắt ngựa, vai Quốc cựu trong Giang Tả cầu hôn, vai Tạ Thiên Lăng trong Sơn Hậu... vai nào ông cũng xuất sắc trong sáng tạo hình tượng dựa trên sự khắc phục điều kiện tự nhiên của mình, điều này rất khó tìm thấy ở các nghệ sĩ khác.

. Vũ Ngọc Liễn