Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị anh hùng dân tộc, là danh nhân văn hóa thế giới. Cuộc đời Bác một lòng, một dạ vì nước vì dân; là tấm gương sáng ngời phẩm chất, đạo đức cần - kiệm - liêm - chính, chí công vô tư, là nguồn cảm hứng vô tận của văn học nước ta và thế giới. Thơ văn tôn vinh công đức của Bác Hồ rất phong phú, nhưng câu đối hay viết về Bác còn rất hiếm. Bởi lẽ cuộc đời Bác vô cùng vĩ đại, cao đẹp và phong phú, viết một câu đối gói ghém, khái quát cho được sự nghiệp và tư tưởng lớn của Bác là rất khó.

Sau đây, xin giới thiệu mấy câu đối ca ngợi Bác Hồ.

Sau chiến thắng Biên giới, xuân Tân Mão (1951), tại chiến khu Việt Bắc, luật sư Phan Anh lúc đó là Bộ trưởng trong Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa đã viết một câu đối tặng Bác, nguyên văn như sau:

Xuân nhật dư hoan, bất độc thân kỳ thân, tử kỳ tử.

Tân niên toàn thắng, đại thành nghĩa chí nghĩa, nhân chí nhân.

(Xin tạm dịch ý: Ngày xuân mang đến nhiều nỗi vui mừng, không chỉ cho người thân, cho con cháu ta mà cho cả dân tộc. Năm mới đem lại sự toàn thắng, ấy là thành công lớn của lòng chí nghĩa, chí nhân).

Đây là một câu đối rất chỉnh, rất mẫu mực, ý nghĩa rất thâm thúy.

Năm Canh Tý (1960), nhân dịp Bác Hồ tròn 70 tuổi, báo Quân đội nhân dân có đăng câu đối của Nguyễn Văn Từ chúc thọ Bác, nói lên mối quan hệ máu thịt giữa lãnh tụ với nhân dân:

Lo vì dân, nghĩ vì dân, vui khổ cũng vì dân, dốc chí vì dân, công Bác với dân, thiên thu bất tận!

Bố gọi Bác, con gọi Bác, cháu chắt lại gọi Bác, nối dòng theo Bác, lòng dân mong Bác vạn thọ vô cương!

Nội dung câu đối rất hay, thể hiện tình cảm của Bác với dân, lòng dân với Bác; tác giả chơi chữ rất tài. Đối ý thì hay, nhưng đối chữ, nếu theo luật khắt khe của các cụ xưa, thì chưa thật chỉnh. Ví như các từ lo, nghĩ, vui khổ là động từ thì vế dưới không thể dùng danh từ bố, con, cháu chắt để đối lại.

Năm 1969, sau khi Bác qua đời, trong dân gian lưu truyền một câu đối rất hay, chưa rõ tác giả là ai:

Chí khí tráng sơn hà, Nam Bắc anh hùng duy hữu nhất.

Minh tinh quang vũ trụ, Á Âu hào kiệt thị vô song!

Nội dung tôn vinh công đức trời biển của Bác Hồ, vị cứu tinh của dân tộc, người anh hùng thời đại. Đối ý, đối từ, đối thanh rất chỉnh, rất chuẩn mực. Vế trên thuộc phạm trù quốc gia, vế dưới là tầm quốc tế.

Một câu đối hay phải thâm thúy, sâu sắc, hàm súc về nội dung, ý nghĩa, đồng thời phải thật chuẩn về niêm luật. Ý hay mà phép đối khập khiễng thì câu đối kém chất lượng, thậm chí biến thành văn xuôi.

Hy vọng nhân kỷ niệm 113 năm ngày sinh Bác Hồ, sẽ có thêm nhiều câu đối hay về Bác, sống mãi với thời gian cùng tên tuổi và sự nghiệp của Bác.

. Hoài Nam