Thực hiện Đề án "Củng cố, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các HTX NN từ năm 2003-2005 và xử lý các HTX NN yếu kém" của UBND tỉnh ban hành ngày 31-10-2002, Sở NN & PTNT đã tiến hành khảo sát số lượng và thực trạng các HTX NN yếu kém của tỉnh. Kết quả có 58/216 HTX NN yếu kém, chiếm 26,8%. Theo chủ trương của tỉnh cũng như nguyện vọng của đa số nông dân, cán bộ HTX và cấp ủy Đảng, chính quyền các địa phương có HTX yếu kém, việc giải thể các HTX này là cần thiết. Tuy nhiên, công việc tưởng chừng như rất dễ dàng này hóa ra lại không đơn giản một chút nào.

Trong số 58 HTX NN yếu kém nêu trên, theo đề nghị từ địa phương, có 37 HTX thuộc diện củng cố để vươn lên hoạt động, còn lại 21 HTX đã ngừng hoạt động phải giải thể. Thực hiện đề án của UBND tỉnh, Sở NN & PTNT đã phối hợp với UBND các huyện chọn 4 HTX yếu kém đại diện cho các vùng để tổ chức thí điểm giải thể nhằm rút kinh nghiệm, tiến tới cuối năm 2003 không còn HTX NN yếu kém nào trên địa bàn toàn tỉnh. Đó là các HTX NN: Phước Mỹ I (Tuy Phước), Thuận Hạnh (Tây Sơn), Cát Hiệp I (Phù Cát) và Mỹ Thắng I (Phù Mỹ).

Các bước để tiến hành giải thể HTX yếu kém đã được 4 HTX trên tổ chức phổ biến, quán triệt cho cán bộ quân, dân, chính, Đảng và xã viên HTX. Qua trưng cầu ý kiến xã viên tại Đại hội đại biểu xã viên, 2 HTX NN Phước Mỹ I và Mỹ Thắng I đã có Nghị quyết giải thể HTX và thành lập Hội đồng giải thể. Riêng 2 HTX Cát Hiệp I và Thuận Hạnh, do chưa chuyển đổi hoạt động theo Luật HTX, trên cơ sở ý kiến của xã viên và chủ trương của Đảng ủy, chính quyền xã cũng như đề nghị của Phòng NN & PTNT huyện, 2 huyện Phù Cát và Tây Sơn đã ra quyết định giải thể 2 HTX NN này, thành lập Ban trù bị giải thể để tiến hành công việc.

Việc kiểm kê, xây dựng các phương án xử lý tài sản được xem là phần cơ bản và cũng là phần khó nhất trong tiến trình giải thể HTX. Đối với tài sản cố định, các HTX đã phân loại và xác định rõ giá trị tài sản theo nguồn gốc, từ đó xác định phương án xử lý phù hợp như: bàn giao cho UBND xã để xã quản lý và sử dụng chung cho cộng đồng dân cư, thanh lý để thu hồi vốn hoặc chia cho xã viên theo cổ phần đóng góp. HTX NN Phước Mỹ I và Mỹ Thắng I có thuận lợi là vốn, tài sản hiện có do HTX tích lũy được trong quá trình hoạt động chứ không phải từ cổ phần do xã viên đóng nên việc xử lý vốn, quỹ, thanh toán nợ có phần thuận lợi hơn. Riêng với 2 HTX còn lại, do chủ nhiệm, kế toán trưởng HTX Thuận Hạnh tự ý đi làm ăn xa từ năm 1995 đến nay, sổ sách của HTX bị thất lạc, nhưng chính quyền địa phương không gọi về kịp thời; kế toán trưởng HTX NN Cát Hiệp I bỏ việc, vì thế việc xác định cổ phần của xã viên, công nợ của HTX này rất khó khăn.

Hiện tuy cả 4 HTX đã xác định được nguồn gốc số nợ, đối tượng nợ nhưng do biện pháp thu hồi nợ chưa triệt để, tổ chức xử lý chưa dứt điểm nên phần lớn nợ vẫn còn tồn đọng trong nhân dân.

Đối với tài sản lưu động, thực tế tình hình quỹ tiền mặt của các HTX không còn hoặc bị chiếm dụng vốn dưới hình thức nợ nên Hội đồng giải thể và Ban trù bị đã lập hồ sơ, xác định số nợ phải thu, phải trả của các HTX, làm rõ các loại nợ, hình thức, nguồn gốc nợ để có biện pháp giải quyết đạt hiệu quả. Qua đó, HTX NN Phước Mỹ I đã miễn nợ 82,9 triệu đồng cho các đối tượng là Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, gia đình chính sách, hộ không có khả năng chi trả... HTX NN Phước Mỹ I có nợ phải trả là 326,2 triệu đồng và đã được các chủ nợ là các doanh nghiệp nhà nước xóa nợ 244,7 triệu đồng theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ "về xử lý nợ tồn đọng của HTX NN".

Song song với việc giải thể các HTX NN yếu kém, chủ trương xây dựng các tổ hợp tác mới thay thế, phù hợp với điều kiện của từng địa bàn để hỗ trợ cho sản xuất và đời sống nông dân sau khi giải thể HTX cũng được đề ra. Đây là mô hình các tổ, nhóm hợp tác do nông dân góp vốn, góp sức tự lập ra theo nguyên tắc tự nguyện, phù hợp với đặc điểm của từng cụm dân cư.

Sau khi giải thể HTX NN Phước Mỹ I, Phước Mỹ đã thành lập mới được 5 tổ hợp tác thủy nông và 1 tổ quản lý điện; Cát Hiệp thành lập tổ cung ứng giống cây trồng; tương tự, ở Thuận Hạnh là tổ cung ứng giống lúa, mì và tiến bộ khoa học kỹ thuật; ở Mỹ Thắng là tổ cung ứng giống lúa và vật tư phân bón. Theo đánh giá của huyện Tuy Phước, các tổ hợp tác ở Phước Mỹ có tổ chức và quy chế hoạt động chặt chẽ, được UBND xã xác nhận và tạo điều kiện giao dịch kinh tế nên đã đi vào hoạt động có hiệu quả thiết thực, bước đầu đáp ứng được yêu cầu và đời sống nông dân trên địa bàn.

Ý kiến những người liên quan

* Ông Nguyễn Bay – Trưởng Phòng NN & PTNT huyện Tuy Phước:

Đầu tiên là củng cố bộ máy HTX

Tuy Phước hiện có 4 HTX NN yếu kém, trong đó chúng tôi quyết định giải thể 2 và củng cố 2. Những HTX được củng cố phải có các điều kiện như: xã viên vẫn có nhu cầu về các dịch vụ điện, thủy lợi thông qua HTX; HTX có vốn lưu động; HTX tiến hành đại hội xã viên thường niên theo quy định là 18 tháng/ lần. Với những HTX này, việc đầu tiên là phải củng cố lại bộ máy để có thể điều hành HTX hoạt động. Tuy nhiên, với những HTX giải thể, chi phí để thu hồi nợ là một vấn đề khó khăn. Tôi đề xuất nên trích phần trăm từ số tiền thu nợ để chi cho khoản này.

* Ông Phạm Văn Trà – Phó Phòng NN & PTNT huyện Phù Mỹ:

Từ nay đến cuối năm không thể giải thể hết các HTX NN yếu kém

Huyện chúng tôi có đến 17/40 HTX NN yếu kém, trong đó có 8 HTX không hoạt động. Tuy nhiên khi tiến hành giải thể thì chỉ có huyện và xã làm chứ HTX không làm gì hết vì Ban chủ nhiệm nghỉ việc đã lâu, họ thấy mình không còn quyền lợi gì nữa nên không tham gia, mà HTX cũng chẳng còn tiền để chi phí cho việc giải thể. Phù Mỹ mới chỉ có HTX NN Mỹ Thắng I được chọn để giải thể thí điểm, còn lại 16 HTX theo kế hoạch là phải giải thể hết từ nay đến cuối năm. Tôi nghĩ theo chủ trương thì mình cũng cố gắng, chứ còn thực tế thì không thể làm nổi.

* Ông Nguyễn Minh Tâm – Phó trưởng Phòng Quản lý Kinh tế tập thể (Sở NN & PTNT):

Giải thể còn khó hơn thành lập mới

Công tác giải thể HTX NN yếu kém là cực kỳ khó, khó hơn cả việc thành lập mới một HTX. Có những nguyên nhân chính sau: tư tưởng, quan điểm về việc phải giải thể HTX yếu kém vẫn chưa "thông" từ huyện cho đến xã; cán bộ HTX yếu kém nên khi giải thể không thu hồi được nợ làm cho quá trình này dây dưa, kéo dài; HTX nợ chồng chất, nợ và bị thiếu nợ nhiều nơi, công tác đòi nợ khó khăn. Đó là về phía địa phương, còn trách nhiệm của Sở trong vấn đề này là không đủ cán bộ để đi xuống tận HTX giúp họ các bước tiến hành giải thể, hơn nữa cũng không có kinh phí để hỗ trợ HTX giải thể.

Tuy nhiên, không phải tất cả các địa phương có các tổ hợp tác đều gặp thuận lợi như Phước Mỹ. Một cán bộ Phòng NN & PTNT huyện Tây Sơn cho biết: "Vì tổ hợp tác không có pháp nhân nên muốn quan hệ ký hợp đồng, làm dịch vụ với các đơn vị khác thì phải nhờ UBND xã "bảo lãnh", điều này gây ra rất nhiều phiền phức, hạn chế khả năng hoạt động của các tổ hợp tác. Có lẽ nên để tổ hợp tác thuộc một HTX nào đó để thông qua HTX này làm dịch vụ. Đồng thời Sở NN & PTNT cũng phải có văn bản hướng dẫn cụ thể về việc thành lập tổ hợp tác".

Qua việc giải thể thí điểm 4 HTX NN yếu kém trên, Sở NN & PTNT cũng đã rút ra được một số kinh nghiệm, đó là: phải có sự tập trung chỉ đạo của các cấp ủy Đảng, địa phương; các bước tiếp theo là thành lập Hội đồng giải thể, phân công việc kiểm kê tài sản, vốn của HTX, chỉ đạo thu hồi công nợ, giải thể song song với việc thành lập các tổ hợp tác.

Nhưng có một vấn đề không thể không đề cập là trong 6 tháng đầu năm 2003, Bình Định chỉ mới giải thể được 4/21 HTX yếu kém, mà cũng chỉ hoàn thành ở mức cơ bản chứ chưa phải là đã xong xuôi hết, vậy còn 17 HTX NN yếu kém nữa, liệu chúng ta có thể làm hết trong thời gian từ nay đến cuối năm theo như chủ trương của tỉnh hay không? Phát biểu về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Thiện – Giám đốc Sở NN & PTNT cho biết: Trước mắt chúng ta vẫn phải phấn đấu theo theo chủ trương mà tỉnh đã đề ra. Sở và các huyện sẽ cùng nhau bàn bạc để thực hiện phù hợp với kế hoạch của Tỉnh ủy, UBND tỉnh. Đồng thời Sở cũng sẽ phản ánh lại ý kiến của các địa phương lên UBND tỉnh để có hướng điều chỉnh phù hợp.

Vấn đề giải thể các HTX NN yếu kém là cần thiết nhằm tạo điều kiện cho các nhân tố mới tích cực phát triển. Vì thế, cùng với việc sơ kết công tác thí điểm giải thể các HTX NN yếu kém, Sở NN & PTNT cũng đã đề ra phương hướng để tiếp tục giải thể các HTX NN yếu kém còn lại trong thời gian đến với những nội dung công việc, phân công trách nhiệm và lịch trình cụ thể. Tuy nhiên, trước tình hình thực tế như vậy, sẽ khó mà đảm bảo thời gian thực hiện theo chủ trương của tỉnh nếu không có sự nhất quán trong tư tưởng và trong công tác chỉ đạo của các cấp ủy Đảng, lãnh đạo chính quyền, cơ quan quản lý ngành từ tỉnh đến địa phương.