Thú chơi cây cảnh ở nước ta có từ thời xa xưa, chủ yếu là tầng lớp thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, hạn chế dục vọng. Cũng không ít người dùng cây cảnh để tô vẽ thêm cuộc sống giàu sang, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu ảnh hưởng trường phái cổ điển Trung Quốc. Theo trường phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: Long, Lân, Quy, Phụng, Hạc, Lộc Bộ tứ linh Long, Lân, Quy, Phụng tượng trưng cho quyền lực, thành đạt, sống lâu, phú quý. Hạc, Lộc thể hiện sự phong lưu, tao nhã, hạnh phúc. Mỗi tư thế của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế "Thần long bái vĩ", thế "Mãnh hổ giáng lâm" thể hiện sự mơ ước có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thế "Phụng hoàng đăng sơn", thế "Bạch hạc đơn vũ" nói lên niềm khao khát tự do, thanh nhàn, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng kiểng nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.
Ngày nay, dân chơi kiểng chạy theo trường phái Bonsai, Hà Lan, Nhật Bản. Do vậy, trường phái kiểng cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo trường phái kiểng Bonsai, cây kiểng cứ để phát triển thoải mái, tự nhiên. Tuy vậy, muốn cho cây có bộ gốc rễ hấp dẫn, chi nhánh cân đối, có tư thế đạt đến nghệ thuật hoàn hảo thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc tưởng tượng và lòng kiên trì, nhẫn nại.
Cây kiểng theo phong cách Bonsai rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ gốc rễ hài hòa, cân đối có sẵn, người chơi kiểng sẽ gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây. Nhiều thế cây khá phổ biến hiện nay như: thế "Trực cảm" tượng trưng đức tính ngay thẳng, liêm khiết, bộc trực; thế "Huyền nhai" thể hiện tâm hồn thoáng đãng, lãng mạn, phong lưu; thế "Xiêu phong", thế "Hoành phi" chỉ ý thức vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. Nói chung, cũng như cây kiểng theo trường phái cổ điển, mỗi thế kiểng Bonsai đều thể hiện một tính cách độc đáo riêng. Tùy tâm tính của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.
Giới chơi cây kiểng Bonsai, ngoài kỹ thuật lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây kiểng vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng thiên nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá cheo leo, cảnh miền quê êm ả… Tất nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật hoàn hảo đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc tưởng tượng phong phú.
Qua thú chơi cây kiểng, ở chừng mực nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra quang cảnh thiên nhiên sinh động và hấp dẫn. Thật là thú vị, sau những giờ phút lao động cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu kiểng mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thanh thản, phiêu bồng.
Vào những ngày giáp Tết cổ truyền dân tộc, cây kiểng đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện rải rác trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngào ngạt hương thơm, thu hút đông đảo dân chơi kiểng sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.
Bình Định với nhiều đồi núi nên được coi là có nguồn kiểng phong phú. Hằng năm, cứ vào tiết thu khí trời mát mẻ, cánh trai tráng các vùng Tuy Phước, An Nhơn, Phù Cát, thành phố Quy Nhơn tổ chức thành từng đoàn mang theo lương thực và dụng cụ như xà beng, cưa, rựa, cuốc chim, đục…, kéo nhau đi đào cây kiểng núi. Sau nhiều ngày băng rừng lội suối, họ hồ hởi mang về đủ loại nào là mai, sơn tùng, bồ đề, sơn liễu, sam, chùm rụm, vảy ốc… Vì vậy, Bình Định được coi là nơi cung cấp nhiều loại kiểng quý cho các tỉnh phía Nam lẫn phía Bắc.
Nghệ thuật chơi cây kiểng ở Bình Định nói riêng, cả nước nói chung tuy có ảnh hưởng các trường phái Nhật Bản, Hà Lan, Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là trường phái Bonsai hay cổ điển vẫn là thú chơi phong lưu, tao nhã, vừa có tính nghệ thuật vừa mang ý nghĩa triết lý sâu sắc.
Qua thú chơi cây kiểng, con người đã gửi gắm vào đó tình yêu quê hương xứ sở, đồng thời thể hiện ý chí vươn tới chân - thiện - mỹ...
. Trần Quang Lộc |
