Trên chuyến xe từ Bắc vào Nam, qua khỏi thị trấn Bình Định chừng ba km về phía tay trái, bạn sẽ thấy ba tháp Chàm cổ kính sừng sững trên chỏm núi đất. Người ta gọi là tháp Bánh ít. Vì ngọn tháp giống bánh ít chăng? Món bánh ít lá gai rất ngon. Bánh có hình nón đáy vuông sắc cạnh nhọn lên tới đỉnh theo cách nhìn của họa sĩ. Ca dao Bình Định có câu hóm hỉnh:

Gặt rồi em đứng chờ ai

Mang chi đôi bánh lá gai đẫy dà ?

Bánh được gói bằng lá chuối tơ, mướt dịu và đen như mái tóc thiếu nữ. Bánh làm rất công phu. Thoạt tiên, tìm lá gai. Lá gai hình tim, hơi sần, xốp, khô khô. Làm một trăm bánh phải hái đến hai ba rổ lá. Lá rửa sạch, luộc chín, để thật ráo nước rồi đem vào cối giã. Phải là trai lực lưỡng mới đủ sức quết. Gọi là quết vì là cần nhuyễn như bột, cho nên phải giã lâu. Bấy giờ người con gái mới đem bột nếp, thứ nếp thơm dẻo trộn đường đen, đổ từ từ bột vào cối. Quết đôi ba chày phải thoa dầu phụng sống vào đầu chày để bột khỏi dính và dầu được trộn đều. Nhân bánh, tùy địa phương có thể dùng đậu xanh, đậu đen hay dừa nấu chín với đường; đôi khi dùng tôm xào với thịt. Đó là bánh ít mặn. Nhân được vo tròn và bao bằng thứ bột vừa quết xong thành những viên tròn to bằng quả chanh. Lá chuối cát khoanh tròn, hơ lửa cho mềm, thoa dầu phụng và gói bánh thành hình tháp vuông rồi đem hấp cách thủy. Nhìn bánh, người ta có thể biết được độ ngon và chữ "công" của người con gái trong tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh). Bánh ít lá gai thật dẻo, nhưng không dính răng. Ngoạm một miếng, vị ngọt của đường, vị thơm của nếp, vị béo của dầu, vị bùi của đậu, hương cay nồng của gừng, tạo thành một cảm giác khoái khẩu và rất riêng. Bạn có thể ăn nhiều mà không sợ đau bụng. Theo lời giải thích của người dân quê tôi, trong bánh lá gai có vị thuốc trừ đau bụng, gừng ấm lòng và lá gai đốt thành than hoạt tính trị no hơi...

Tam Quan là xứ dừa thì nhân bánh làm bằng dừa xay nhỏ, cô lên cho đường và dầu thấm vào. Cắn một miếng bánh Tam Quan, vị béo lẫn vị ngọt lại vừa giòn, ngon không quên được. Ở thành phố, người ta trộn vào bánh một ít bột va-ni, bánh thơm hơn nhưng mất đi cái hương vị thôn dã. Quê tôi, vùng sông kề biển thì nhân bánh làm bằng tôm và thịt. Giống tôm rằn vị ngọt đậm đà, xào với thịt ba chỉ, thêm một ít muối hành tiêu thành mùi hương biển. Vị riêng của Gò Bồi khiến Xuân Diệu (quê ngoại của anh) đã đưa bánh ít vào thơ:

Bà ngoại ta còn phảng phất đâu đây

Bánh ít lá gai bánh ú mập đẫy.

Bánh ít lá gai có từ lúc nào mà ăn sâu vào lòng người đến thế! Chẳng những ở Bình Định mà còn ra đến cả đất kinh kỳ. Câu chuyện "tình bánh ít" thật ngộ nghĩnh: Người con trai Bình Định ra Huế học, yêu cô con gái Huế. Anh về thăm nhà, khi trở ra, anh mang biếu cô mấy cái bánh ít lá gai để khoe khéo cái ngon và cả tấm lòng mình. Nhận được quà cô mừng rỡ nhưng vẫn ỡm ờ trêu chàng:

Muốn ăn bánh ít lá gai

Lấy chồng Bình Định sợ dài đường đi

Không biết cô ta có sợ "đường dài" không? Chỉ biết sau khi nhận bánh, cô về làm dâu Bình Định.

(Theo Vietnam-tourism)