Tăng Bạt Hổ là một người con ưu tú của quê hương Bình Định. Quê ông ở làng An Thường, nay thuộc xã Ân Thạnh huyện Hoài Ân. Làng An Thường xưa có nghề dệt vải truyền thống, thợ dệt tập trung ở xóm Cửi. Chính tại nơi đây Tăng Bạt Hổ đã cất tiếng khóc chào đời.
Tăng Bạt Hổ tự là Sư Triệu, hiệu là Điền Bát, tên thật là Tăng Doãn Văn, sinh ngày 19 tháng 7 năm 1858. Hưởng ứng chiếu Cần Vương, Tăng Bạt Hổ ra sức chiêu tập anh hào, rèn đúc vũ khí xây dựng chiến khu chống Pháp tại vùng núi rừng Kim Sơn, quê hương ông.
Ở Bình Định bấy giờ phong trào kháng chiến chống Pháp phát triển mạnh và dần dần quy tụ dưới ngọn cờ lãnh đạo của Mai Xuân Thưởng. Tăng Bạt Hổ đã liên kết với lực lượng của Mai Nguyên soái và được giao nhiệm vụ giữ mặt trận phía bắc Bình Định. Ông cho quân cùng với Bùi Điền xây dựng và củng cố thêm khu Chóp Chài (Phù Mỹ) và hai đồn tại đèo Phủ Cũ và đèo Bình Đê.
Thực dân Pháp và triều đình Nguyễn cử Nguyễn Thân và Trần Bá Lộc, hai tên đại Việt gian, đem quân đàn áp phong trào kháng chiến ở Bình Định. Đầu năm 1886 Tăng Bạt Hổ cử hai tướng là Bùi Điền và Đỗ Duyệt đem quân giao chiến với Nguyễn Thân nhưng bị thất bại trước ưu thế lực lượng của địch. Ông tiếp tục chiêu mộ thêm nghĩa binh, củng cố thêm các đồn lũy. Nhiều trận đánh ác liệt diễn ra giữa nghĩa quân với quân của Nguyễn Thân. Cuối cùng, mặc dù chiến đấu hết sức dũng cảm và gây cho địch nhiều tổn thất, trước thế mạnh của địch, hầu hết các chiến lũy của nghĩa quân đều bị phá vỡ. Đầu năm 1887 Nguyễn Thân kéo đại quân triệt phá mật khu Kim Sơn, vây bắt Tăng Bạt Hổ. Mặc dù âm mưu của Nguyễn Thân không thực hiện được nhưng do quân ít, vũ khí thô sơ nên cuối cùng phong trào tan rã. Các nghĩa sĩ tản mát rồi nương náu tại các bản làng đồng bào Tây Nguyên.
Sau khi cuộc khởi nghĩa bị đàn áp, Tăng Bạt Hổ vượt núi sang Lào, Thái Lan, Trung Quốc, Nga, Nhật theo nghề hàng hải, làm thủy thủ cho tàu buôn, vì thế có điều kiện quan sát văn minh của các nước. Năm 1903 ông về nước, năm sau ông đưa đường cho Phan Bội Châu và Đặng Tử Kính sang Nhật Bản, tổ chức phong trào Đông Du. Năm 1905 ông về nước đem theo bài văn Khuyến thanh niên du học của Phan Bội Châu truyền bá, cổ động. Dưới chiếc áo thầy thuốc ông đi khắp nơi liên lạc tìm người cùng chí hướng. Năm 1906 trên đường từ Nam ra Huế ông lâm bệnh nặng rồi mất trên một chiếc thuyền trên sông Hương. Các đồng chí chôn cất ông ở đất Nam Giao.
Họ Tăng ở An Thường sống tập trung tại xóm Cửi, trước đây trong họ có nhiều gia đình làm nghề dệt vải. Nay tại xóm Cửi vẫn còn một khu đất rộng khoảng 2.400m2, trước cơ ngơi nhà thờ Tăng Bạt Hổ cùng nhiều di tích, sự kiện gắn với tuổi ấu thơ và những hoạt động cứu nước của ông. Khu vườn này, qua thời gian và những biến thiên của lịch sử, hầu như không để lại một dấu vềt vật chất nào liên quan đến Tăng Bạt Hổ, đã biến thành vườn trồng hoa màu, thành nhà ở (vẫn của một số gia đình họ Tăng). Nhân dân vẫn gọi đây là khu vườn nhà thờ Tăng Bạt Hổ. Nơi đây vẫn mãi mãi là khu đất thiêng trong lòng người An Thường, lòng người Hoài Ân.
. (Theo “Bình Định danh thắng và di tích”) |