Từ Yểng Văn Phong, nước sông Côn rẽ qua Bảo tàng Quang Trung, Bình Hoà, Bình An đổ vào Bàu Sấu, Nhơn Mỹ, An Nhơn. Qua bao đời bồi lấp, bàu bây giờ cạn dần nhưng luôn còn nước và là nơi sống của nhiều giống cá nước ngọt, đặc biệt nổi tiếng như con chạch tre. Giống cá này khác con chạch cui ở phần mình thuôn hơn, đầu nhọn hơn, đuôi có chấm đen, và ngon hơn nhiều. Mùa lũ, từng đàn chạch tre ngược dòng. Thong bốn năm cọc sát mé, gài cành cây làm cừ cản nước là có một sòng câu. Moi một hố trên bờ cỡ cái thúng là phần chuẩn bị cần thiết. Cần câu có thể đơn giản mấy cành tre rất sẵn. Lưỡi câu nên là cọng kẽm uốn cong cốt giữ được con trùn. Móc mồi thả xuống cùng lúc nhiều cần. Cá dựa mé lên ăn cấp tập từng đợt. Tuy miệng nhỏ, con chạch rất ham ăn, nó hút mồi và nuốt ngay. Giở cần nhẹ nhàng kéo cá lên bỏ vào hố, hết cần này đến cần khác. Con cá trơn nhẫy như lươn sẽ tự ọi mồi ra. Hết đợt, người đi câu nhặt cá bỏ vào đụt, ngồi chờ đợt cá tiếp theo. Vài giờ câu những ngày đầu con nước có thể kiếm năm, ba ký.

Chạch không phô phang hình thức như cá chép, cá tràu trong các cỗ tiệc nhưng nó lạ lắm, đằm đằm, dân dã và nhớ đời nếu một lần được ăn. Món phổ biến là chạch kho sả nghệ. Sả giã nhuyễn ,nghệ tươi xắt thành sợi chuẩn bị sẵn. Sau khi tuốt nhớt, làm ruột (nếu rộng vài ngày thì khỏi) cắt khúc cá ướp với sả nghệ và mắm muối các thứ chừng vài giờ rồi kho. Bí quyết ở chỗ lửa liu riu. Nước rặt dần theo bong bóng lụp xụp, nhắc ra ăn với cơm nóng của tiết trời tháng chín tháng mười. Dân gian có cách nói “ngậm nghe” – quả là ngậm nghe cái ngọt thơm của khúc cá hoà quyện tinh tế chút the nồng của nghệ, của sả mà giật mình biết rằng, món dân dã này có thể sánh với bất kỳ thứ sơn hào, hải vị nào! Bắt được nhiều có thể muối, bốn năm ngày sau đem ra nướng. Mùi thơm chạch nướng quyến rũ đến khó cầm lòng, miếng cá dai, thăm thẳm, ý vị trên đầu lưỡi.

Mùa này cũng sẵn cua đồng. Mắm cua chua kho với nấm mối trộn với thịt cá chạch nướng tươi xé nhỏ làm thứ nước sền sệt chấm đọt lang luộc thì tốn cơm lắm! Món này gộp các thứ dân dã vào thành sự ngon sang quý không ngờ. Nhưng đơn giản nhất vẫn là con chạch nướng tươi xé bỏ vào lá mơ hàng rào, chấm muối ớt, cắn một khúc sả – có lẽ người không ưa chuyện nhậu nhẹt cũng thấy cần chiêu một ngụm Bàu Đá danh tửu và hiểu rằng cái hạnh phúc của trần gian nhiều khi bất ngờ đến vậy!

Quý vị sành ăn xin lượng thứ cho tôi nếu không tả nổi hương vị đặc sắc con chạch tre khiêm tốn của bùn đất. Tôi muốn dành phần khiếm khuyết này cho quý vị bổ sung khi một lần được nếm qua…

. Lê Hoài Lương