Ai về nhắn với nậu nguồn

Măng le gửi xuống, cá chuồn gửi lên

Từ Kiên Mỹ có thể theo sông Kôn ngược lên các buôn làng dân tộc Bana, Jagrai ở Tây nguyên. Lại cũng có thể xuôi dòng xuống Ai Thái, Đập Đá, Quy Nhơn đến cửa Giã ra biển. Dân Kiên Mỹ vừa làm ruộng vừa buôn bán, làm nghề thủ công. Bảy xóm của Kiên Mỹ, mỗi xóm mang một tên nghề dân dã: xóm Rèn, xóm Bún, xóm Đậu, xóm Ươm, xóm Trầu, xóm Chợ, xóm Mía.

Xóm Trầu chuyên buôn bán trầu cau, nằm bên mạn bắc sông Kôn, có bến thuyền tấp nập. Thuở ấy, trầu cau là những sản vật nổi tiếng của vùng Tây Sơn. Trầu nguồn của đồng bào dân tộc trồng lên núi, lá ta, hương đậm, ngon hơn trầu miền xuôi. Cau chuột quả nhỏ cũng của đồng bào miền cao, ngon hơn cau trứng của đồng bằng.

Ông Hồ Phi Phúc ở rể làng Kiên Mỹ, đổi từ họ Hồ sang họ Nguyễn (họ vợ), cùng vợ con buôn bán trầu cau khá phát đạt. Nguyễn Nhạc là con lớn nối nghiệp cha mẹ buôn bán trầu nên mọi người gọi là anh Hai Trầu. Bến sông Kôn tập trầu cau để chở đi các chợ An Thái, Quy Nhơn... thành tên bến Trường Trầu.

Nhờ hoạt động buôn bán giữa đôi miền xuôi ngược, anh Hai Trầu Nguyễn Nhạc có mối quan hệ mật thiết với bà con các dân tộc Tây Nguyên cũng như với nhiều sĩ phu miền đồng bằng. Khi phát động cuộc khởi nghĩa năm 1771, bến Trường Trầu trở thành trạm liên lạc, tiếp nhận thông tin đôi miền chuyển cho nghĩa quân.

Bến Trường Trầu xưa không rộng nhưng sâu, đủ để thuyền ghe chở hàng dễ dàng cập bến. Trên bờ, ông Hai Trầu dựng nhà cho khách thương trọ và chứa hàng hóa. Sau này, nhân dân dựng lên ngôi miếu nhỏ thờ "Ba Ngài", gọi là miếu Vĩnh Thọ. Thời chống Pháp, miếu bị đốt phá. Dân lại dựng ngôi chùa nhỏ là Tịnh xá Ngọc Bình trên nền miếu cũ, nay vẫn còn.

Bến Trường Trầu đã được Nhà nước bổ sung là một điểm trong quần thể Di tích lịch sử, văn hóa Quốc gia tưởng niệm nhà Tây Sơn. Bến ngày nay ở gần cầu Kiên Mỹ mới xây dựng năm 1998, là cây cầu dài nhất tỉnh Bình Định cho đến thời điểm hiện có (500m).

Mỗi dịp xuân về, người trăm miền quê đổ về Tây Sơn dự lễ hội Đống Đa vào ngày mồng 5 Tết đông nghìn nghịt. Người, xe chen nhau qua cầu Kiên Mỹ đã được nhìn ngắm bến Trường Trầu, tức "Bến trầu xưa" trong câu ca dao trước khi vào Bảng tàng dự lễ hội, vui chơi. Bến sông bây giờ xanh ngắt hàng tre soi bóng, là bến tắm giặt hàng ngày của bà con ven bờ.

Vào chiêm ngưỡng Bảo tàng Quang Trung với nhiều hiện vật quý giá, du khách sẽ được ngắm "Cây me cũ" trong khuôn viên Bảo tàng quanh năm xanh tốt, lúc nào cũng trĩu quả, còn được soi mặt xuống lòng giếng xưa nước trong vắt. Du khách múc nước lên rửa mặt và uống, nước mát thấm tận tâm can, tưởng như bao nhiêu mệt nhọc phiền muộn tan đi cả. Ngắm "Cây me cũ, bến trầu xưa" lòng ta biết bao bồi hồi xúc động, nhớ lại lịch sử hào hùng của cha ông, tự hào và tự tin cùng đi lên xây dựng cuộc sống mới ngày càng văn minh hiện đại.

. Theo Văn hiến Việt Nam