Quê tôi làng Hòa Phong, ở phía nam xã, thời phong kiến thuộc tổng Mỹ Đức, sau cách mạng tháng Tám thành công tên xã Nhơn Mỹ mới chính thức ra đời cùng với các xã trong huyện mang tên chữ Nhơn của huyện An Nhơn. Sông Kôn từ thượng nguồn chạy xuống đến đầu làng Hòa Phong thì rẽ nhánh như hai cánh tay ôm lấy làng quê, đến cuối làng là hai nhánh sông bắc phái và nam phái tiếp tục phân dòng chảy về hạ bạn rồi đổ ra biển Đông.

Nơi tôi sinh ra và lớn lên là một xóm nhỏ dọc triền đồi đầy sỏi đá. Ngay giữa làng là Văn Miếu, nơi suy tôn đạo học của cả tỉnh và cũng là nơi thường xuyên diễn ra những đêm hát bội rậm rực tiếng trống chầu. Phía trước là cánh đồng với nhánh sông Kôn uốn lượn dưới chân Thành Hoàng Đế. Mùa lũ, nước sông dâng ngập trắng bãi bờ. Bám theo lũ là đàn cá chép, cá lúi nguồn, cá diếc… đi tìm mồi và tìm nơi đẻ trứng…

Hai mươi năm trước, khi quyết định xây dựng đường 4, Thường vụ Huyện ủy Hoài Nhơn và Bí thư Văn Thanh Tùng có lẽ cũng khó hình dung hết giá trị của quyết định ấy. Triền cát bỏng và rừng dương, lau lách hoang vu trải dài qua các xã biển Hoài Hương (giờ có thêm Hoài Hải), Hoài Thanh, Tam Quan Nam, Tam Quan Bắc trong chiến tranh luôn chập chờn nguy hiểm đối với kẻ địch, cả khi người Mỹ lập rải rác các đồn Cầu Mới, đồn Chòm Rừng…

Là người Bình Định hẳn không ai chưa một lần xem hát bội. Ca dao Bình Định có câu: "Hát bội làm tội người ta/Đàn ông bỏ vợ đàn bà bỏ con" hay "Bầu Đông đóng Lý Phụng Đình/Dẫu chồng có đánh thì mình cũng đi "… Không biết hát bội có cái ma lực nào mà cuốn hút con người ta đến vậy? Có phải tiếng trống rền thúc giục những hàng tre vằng vặc trăng hè, hay khúc nam ai, nam bình rung rinh đồng lúa luôn hút hồn những người dân quê tôi suốt ngày chân lấm tay bùn, nói năng rổn rảng, bộp chạc như bắp, như lang, như mì, như đậu.

Xã Mỹ Thọ quê tôi ở phía đông huyện Phù Mỹ, là nơi có truyền thống cách mạng. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, những người trai của quê tôi nối tiếp nhau lên đường cầm súng chiến đấu, đã góp phần cùng với nhân dân cả nước kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến 9 năm (1954). Trong thời Mỹ - Diệm, quê tôi là nơi địch chọn làm thí điểm tố cộng. Đêm nào cũng có người bị địch tra tấn, đánh đập, tiếng kêu la rên xiết khắp xóm làng...

Tôi sinh ra sau mùa xuân chiến thắng năm 1975 ở một làng quê nghèo, có truyền thống đấu tranh cách mạng lâu đời. Làng tôi giờ là thôn Gia An, xã Hoài Châu Bắc nằm dưới chân khu di tích lịch sử Đồi 10. Trong những năm tháng chiến tranh, nơi đây từng là chốt điểm quan trọng của Mỹ, ngụy trên chiến trường bắc Hoài Nhơn, bao quát cả một vùng rộng lớn ở bắc huyện lỵ. Trong những ngày Mỹ - ngụy chiếm đóng, từ trên đỉnh cứ điểm Đồi 10 chúng đã trút đại bác cày xới từng tấc đất, mảnh vườn.