1. Tiềm năng:
Thiên nhiên ban tặng cho Bình Định những vùng biển đẹp. Ngoài Gành Ráng Tiên Sa đã được Nhà nước công nhận là danh thắng và xếp hạng, còn có bán đảo Phương Mai với bãi cát đẹp yên bình Hải Giang, trùng trùng vách đá kỳ vĩ nơi hàng ngàn chim yến làm tổ trên miền sóng chao, những rạng san hô kỳ ảo lóng lánh sắc màu và núi cát âm trầm huyền bí những đêm trăng. Biển trong xanh tuyệt mỹ Cát Hải, Cát Tiến và nàng Vọng Phu đã đi vào sử sách; biển của rừng dương ngút gió khu vườn tượng Quy Hòa… Những Hòn Khô, Hòn Đất, Hòn Ngang đang chờ người đánh thức, những hoàng hôn đỏ lựng trên mặt đầm Thị Nại, nơi ẩn chứa những trận thủy chiến bi hùng của bao triều đại… Biển Quy Nhơn và các vùng phụ cận đã được nêu tên trong quy hoạch tổng thể về du lịch của tỉnh. Biển, đồng nghĩa với đẹp và quy hoạch này là điều hiển nhiên không có gì phải bàn cãi. Nhưng Bình Định còn những tiềm năng rất riêng, rất bản sắc chưa được khai thác là lịch sử và văn hóa.
Đó là Bình Định kinh đô của những vương triều với những thành quách một thuở vàng son và biến động: thành Cha (Nhơn Lộc - An Nhơn) thành Đồ Bàn, thành Hoàng Đế (Nhơn Hậu - An Nhơn), ấy là chưa kể thành Thị Nại (Phước Hòa - Tuy Phước) có niên đại sớm hơn, là hải cảng và tấm lá chắn quan trọng cho kinh đô vương quốc Champa. Đó là 13 tháp Chàm còn lại đa dạng về niên đại và phong cách, những kiến trúc cổ đặc sắc đã được Nhà nước xếp hạng di tích và cho trùng tu. Đó là nơi phát tích lửa Tây Sơn, thiên anh hùng ca bi tráng nhất của lịch sử dân tộc gắn liền với ba anh em Quang Trung - Nguyễn Huệ và các tướng lĩnh tài năng mà mỗi vùng đất bây giờ còn lưu nhiều di tích, truyền thuyết. Đó là tên tuổi những danh nhân Đào Duy Từ, Đào Tấn, Mai Xuân Thưởng, Tăng Bạt Hổ…, là Bàn Thành tứ hữu Quách Tấn, Hàn Mặc Tử, Yến Lan, Chế Lan Viên sừng sững một trường thơ Bình Định thời Thơ Mới, 1930-1945… Còn có thể kể đến chùa Thập Tháp xây dựng sớm nhất miền Trung; nếp nhà lá mái, một kiến trúc nhà ở độc đáo của người Bình Định; những sản vật nổi tiếng của địa phương: gốm cổ Gò Sành, rượu Bàu Đá, nón Gò Găng… Nhiều, thật nhiều vốn quý trên vùng đất cũng ngàn năm văn vật rất đáng tự hào, rất đáng đầu tư khai thác, để du khách, sau phút thỏa mãn sảng khoái trước vẻ lộng lẫy rợn ngợp của biển sẽ đắm mình vào những vang vọng xưa và tìm thấy chính mình trong lớp lớp phù sinh qua gió mưa và trầm tích!
2. Ký ức và ước vọng:
Du lịch, ngành công nghiệp không khói, đã đem lại sự giàu có cho nhiều quốc gia, nhiều địa phương. Về cơ bản, cho tới giờ, vùng đất giàu tiềm năng Bình Định vẫn chưa được khai thác hết để phục vụ cho du lịch. Xây dựng các khu công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, các vùng trọng điểm kinh tế… là điều không thể thiếu trong tư duy chiến lược của các nhà quản lý và hoạch định. Ngành du lịch cũng đang có những khởi động muộn màng: ngoài mấy khách sạn có lâu nay (Hải Âu, Du Lịch…), vài năm qua đã hiện dần lên vài địa chỉ mới: Khu Resort Quy Nhơn ở Bãi Dài, Cosevco, Resort Hoàng Anh…, đã có những liên doanh với Sài Gòn Tourist, đã có quy hoạch Phương Mai- Núi Bà, dự án Gành Ráng…
Sự phát triển nào cũng mang theo nó những bất cập, chẳng hạn, Resort Hoàng Anh mọc lên làm che chắn tầm nhìn đối với thắng cảnh Gành Ráng, nhưng dẫu sao, sự hình thành các cơ sở trên là đáng ghi nhận. Rồi sẽ học tập kinh nghiệm du lịch biển nhiều nơi, tìm mô hình phù hợp phát triển thế mạnh riêng. Có thể yên tâm phần nào khi nghĩ tới tương lai biển đẹp hóa vàng.
Từ năm 1980, khi kiến trúc sư Ba Lan Kazik đến Việt Nam điều hành Tiểu ban hỗn hợp Việt - Ba vừa mới thành lập để đảm đương nhiệm vụ trùng tu tháp Chàm đến nay đã hai mươi mấy năm. Từ những biện pháp gia cố cấp thời: xây tường đỡ bằng vôi và gạch, những cọc bê tông, những đai thép cuốn quanh ngọn tháp hay trổ dọc như đường sống lưng… đến quy trình "xây" gạch thực sự vào những chỗ sụp lở, tháp Chàm đã và đang được cứu. Trước vẻ đẹp quyến rũ của kiến trúc gạch và các trang trí trên vật liệu này, Kazik của nền công nghệ trùng tu nổi tiếng Ba Lan đã thốt lên: "Khi người Chăm dựng lên các tuyệt tác kiến trúc này thì tổ tiên tôi vẫn vào rừng săn bắn và lấy mật ong!" Vâng, 40 kiến trúc trên dưới ngàn năm tuổi còn lại ở miền Trung đã được cứu, được phục hồi (trong đó có quần thể Mỹ Sơn gần đây đã được công nhận là di sản văn hóa thế giới), trong đó có 13 cổ tháp Bình Định!
Tin vui: Giám đốc sở VHTT Bình Định Văn Trọng Hùng cho biết UBND tỉnh và Bộ VHTT đã thống nhất chủ trương khôi phục thành Hoàng Đế, phần Tử cấm thành! Ngành đang tổ chức khảo sát và lập dự án cụ thể. Một tin vui khác, nhà thơ Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Nguyễn Thanh Mừng đã đề xuất việc xây dựng một bảo tàng Chăm ở An Nhơn với dự báo về quy mô hiện vật không thua gì Đà Nẵng. Tuy vẫn còn trong dự định nhưng đề xuất này đã có sự ghi nhận nghiêm túc và có cơ hội được thực hiện trong tương lai. Rồi có thể Văn Miếu Bình Định bên thành Hoàng Đế (được lập từ đầu thế kỷ XIX) phục hồi, ghi danh "Kẻ sĩ đất Thang Mộc" xưa và nay. Ngoài Bảo tàng Quang Trung thực sự có tầm quốc gia và những tháp Chàm quý giá, những công trình này hoàn thành sẽ là một khích lệ lớn lao cho tâm hồn người Bình Định, chưa kể tới hiệu quả hiển nhiên của du lịch.
Hãy hình dung, sau một ngày tắm nắng, vui đùa với sóng xanh, ngắm những rạng san hô lộng lẫy sắc màu, ăn những món hải sản tươi ngon… hôm sau du khách được đắm mình vào cái lung linh thời gian của vùng hồi quang cung thành cổ tháp. Những hành lang gỗ chạm khắc liên hoàn cung vua phủ chúa; những điện vàng trướng gấm cao sang toát lên uy lực tối thượng… thoảng chút ngậm ngùi nghĩ về lẽ hưng phế và những chớp mắt phù vân cho một tiến trình dài. Những chuyến xe ngựa leng keng vào hoàng hôn và dư ba tâm trạng khi du khách chạm tay vào chim thần Garuda đầy thần thái, gân cốt rung lên như sắp vỗ cánh một cách hoang đường; hoặc một sự yên tĩnh đầy nhã thú khi ngắm những nàng Apsara nửa khỏa thân với chiếc váy mặc trễ, chiếc thắt lưng rất thấp khiến cho thân thể uyển chuyển hằn thêm một đường cong đằm thắm, khuôn mặt thanh tao và đôi môi đầy nhục cảm trong niềm vui thoát tục.
Bên giếng nước xưa và cây me mấy trăm tuổi nơi vườn cũ ngôi nhà sinh ra Tây Sơn tam kiệt, giờ còn trong khuôn viên bảo tàng, một chút lắng lòng cùng âm vang nguồn cội; đến chiêm bái vẻ uy linh trong từng phong thái từ các vị anh hùng thủ lĩnh đến những văn thần võ tướng tài danh; nghe tiếng trống trận Tây Sơn tụ nghĩa rồi rợp trời quân đi cùng ngựa xe hành quân thần tốc, dũng mãnh ngút ngàn trong khúc công thành và tận hưởng niềm vui bất tuyệt chiến thắng khải hoàn!
Trong những ngôi nhà lá mái được dựng lên nguyên bản ở khu vực Hoàng thành có rào chè tàu xén phẳng, có hàng cau chậu kiểng, khách ăn trưa những món ăn dân dã Bình Định: mắm cua, bông bí luộc, cá bống cát sông Kôn, sông Lại, bánh ít lá gai… hoặc đặc sản chình mun Châu Trúc, nem Chợ Huyện… nhâm nhi danh tửu Bàu Đá quê ta do những "Chiêm nương" óng cánh tay trần mời chuốc. Những món ăn phải đựng trong đồ gốm Gò Sành (có thể đặt sản xuất theo mẫu). Khách nghỉ trưa trên phản gõ, chõng tre hay võng tàu thơm giữa những vật dụng và không gian hồn hậu gỗ đất như đang về với một cổ tích yên bình.
Và sao không, miền đất võ sẽ làm hài lòng du khách những bài võ chân truyền, sẽ tận mắt chứng kiến "con gái Bình Định cầm roi, đi quyền"! Miền đất tuồng với tiên tổ Đào Duy Từ, hậu tổ Đào Tấn sẽ cống hiến những trích đoạn Cổ thành hay Sơn hậu… theo cách xưa, hát thứ lễ, ánh sáng là những mẻ đèn treo, diễn viên hát mộc; hoặc hiện đại theo cách salon thường thấy. Hoặc trên sân lễ tháp Cánh Tiên, tháp Bánh Ít, những nhạc công miên man mê cuồng vỗ trống ghi-năng, những vũ nữ Champa uyển chuyển rung lên xao xuyến nhịp nghê thường, những vòng trang sức, y phục đính những hạt cườm, dát bạc hoặc kim tuyến thỉnh thoảng lóe sáng hắt vào tâm cảm người xem những sực tỉnh bí mật!
Tour du lịch có thể khép lại bằng một số mặt hàng lưu niệm: tượng vũ nữ, tháp nhỏ đất nung, nón Gò Găng, những cuốn sách, bưu ảnh về đất nước con người Bình Định…
3. Viết thêm lời hiện tại:
Gieo thì mới có gặt, có thể người sau, thế hệ sau mới hưởng được thành quả từ những đầu tư hôm nay. Nhưng dân ta còn truyền thống đạo lý: "ăn quả nhớ kẻ trồng cây", không một công tích nào đem lại lợi ích cho nhân dân bị lãng quên.
Từ ý tưởng đến thực tế là một chặng dài những phối hợp đồng bộ của các ban ngành, tiền và nhân lực. Bình Định có nhiều lợi thế để viết tên mình một cách đàng hoàng vào bản đồ du lịch Việt Nam. Đã khá muộn nhưng cơ hội vẫn còn bỏ ngỏ…
. Lê Hoài Lương | 
