Do yêu cầu phát triển, nhu cầu về cát xây dựng trên địa bàn tỉnh ngày càng lớn; chưa ai thống kê nhưng mỗi ngày các công trình xây dựng trên địa bàn tỉnh sử dụng phải đến hàng nghìn khối cát. Nguồn cát chủ yếu là từ các đáy sông. Vì vậy, hiện nay trên tất cả các con sông, từ sông lớn như sông Kôn, sông Lại, sông Hà Thanh... đến các công sông nhỏ, kể cả một số kênh mương lớn đều được các công ty xây dựng, các chủ thầu đến khai thác cát một cách triệt để.

Phương tiện khai thác cát hiện nay chủ yếu bằng cơ giới, bằng máy hút cát có công suất mạnh. Những người khai thác cát này một số có giấy phép của các cơ quan chức năng, nhưng theo chúng tôi được biết phần lớn là không có phép, khai thác "chui".

Tình trạng khai thác cát bừa bãi này đã tạo nên nhiều hậu quả hết sức tai hại. Trước hết, đối với các chủ thầu khai thác cát nhỏ, lẻ ở ven sông đã tạo nên những hố sâu, trở thành những cái bẫy hết sức nguy hiểm đã làm thiệt mạng khá nhiều người, phần lớn là các em nhỏ mà báo chí đã nhiều lần đưa tin, cảnh báo. Nhưng tác hại lớn và có tính chất lâu dài là do dòng sông bị "móc ruột" một cách tùy tiện nên thay đổi dòng chảy, tạo nên những dòng xoáy bất thường gây sạt lở bờ. Nhiều điểm sạt lở hiện nay ở dọc sông Hà Thanh, sông Kôn là hệ quả của việc dòng sông bị "móc ruột" do khai thác cát. Rất nhiều sông nhỏ, kênh mương lớn ở Tuy Phước, Phù Cát, Tây Sơn cũng do bị "móc ruột" đã xảy ra hiện tượng đê, đường bị lún, dẫn đến sạt lở, hàng năm Nhà nước phải tốn nhiều kinh phí để gia cố, sửa chữa; nhưng gia cố, sửa chữa xong lại tiếp tục bị lún, bị sạt lở...

Việc khai thác cát để đáp ứng nhu cầu về xây dựng là cần thiết. Tuy nhiên, để diễn ra tình trạng khai thác cát một cách bừa bãi như hiện nay là "lợi bất cập hại", cần phải được chấn chỉnh. Nên chăng, các ngành chức năng như Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Công nghiệp, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn... cần "ngồi lại" với nhau, có một nghiên cứu thật khoa học, chuẩn xác để cho phép chỗ nào được khai thác cát, khai thác với số lượng bao nhiêu... để không gây nên những hệ quả xấu về môi trường như đã nói trên. Tất cả các tổ chức, cá nhân hành nghề khai thác cát nhất thiết phải có giấy phép của cơ quan có thẩm quyền và phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật về bảo vệ tài nguyên, môi trường, luật về khai thác khoáng sản. Các ngành chức năng, nhất là chính quyền các địa phương cần tăng cường việc kiểm tra, kiểm soát, ngăn chặn và xử lý thích đáng những tổ chức, cá nhân khai thác cát trái phép hoặc không đúng với giấy phép được cấp. Trước mắt, cần phải cấm ngay việc khai thác cát ở những địa điểm đang gây sự biến đổi dòng chảy, gây lún, sạt lở hai bên bờ sông.

Không nên để tình trạng các dòng sông cứ bị "móc ruột" một cách vô tội vạ như hiện nay!

. Lê Thạch