Hôn nhân là việc quan hệ của cả một đời người. Quan niệm xưa trong hôn nhân là phải "môn đăng hộ đối". Do vậy mà có tệ thách cưới của nhà gái đối với nhà trai. Nhiều đôi bạn tình, vì thách cưới mà không được sống với nhau trọn đời, hoặc vì thách cưới mà gặp phải cảnh trái ngang trong cuộc đời.

Ca dao đã phê phán tệ nạn này một cách không thương tiếc:

Mẹ em tham gạo tham gà

Bắt em để bán cho nhà cao sang

Chồng em thì thấp một gang

Vắt mũi chửa sạch ra đàng đánh nhau

Nghĩ mình càng tủi càng đau

Trách cha, trách mẹ, tham giàu, tham sang.

Nếu như coi những đồ sính lễ dạm hỏi cưới xin của chàng trai trong bài ca "Hôm qua tát nước đầu đình" là "chuẩn": thúng xôi vò-con lợn béo-vò rượu tăm-đôi chiếu nằm-đôi chăn đắp-đôi trằm đeo-quan tám tiền cheo-quan năm tiền cưới và buồng cau nữa, thì có những thách cưới đã "lệch chuẩn". Và chính cái "lệch chuẩn" này bị dân gian đem ra giễu cợt bằng những tiếng cười thú vị.

Có chàng trai, trước việc thách cưới, đã chẳng vừa cũng khoác lác "một tấc đến trời". Và anh hứa cưới đến Trời thật. Anh nói đi cưới có cả "ba họ nhà Trời".

Cưới em ba họ nhà Trời

Đi xuống hạ giới cùng người rước dâu

Ngọc Hoàng cũng phải xuống chầu

Thiên lôi, Thủy tề đứng hầu đôi bên

Cầu vồng, mống cụt kéo lên

Xe mây ngũ sắc đưa nền tận nơi

Phải cảm thông cho chàng trai, vì có thế mới "môn đăng hộ đối" chứ. So với "chuẩn", thì đám cưới này đã "vượt quá chuẩn" rồi.

Cũng tầm tầm cỡ ấy là đám thách cưới dưới đây:

Cưới em chín quả cau vàng

Cưới em chín chục họ hàng ăn chơi

Vòng vàng kéo lấy mười đôi

Lụa là chín tấm, tiền rời nghìn quan

Gọi là có hỏi có han

Mười chum rượu nếp cheo làng là xong!

Dân gian đã dùng biện pháp khoa trương, phóng đại để làm cho đám cưới có tầm cỡ như thế. Bên cạnh đó, bằng biện pháp nói giảm, nhà gái đã "hạ chuẩn" một cách đột ngột. Việc thách cưới chỉ là:

Cưới em có cánh con gà

Có dăm sợi bún, có vài hạt xôi

Cưới em, còn nữa, anh ơi!

Có một đĩa đậu, hai môi rau cần

Có xa dịch lại cho gần

Nhà em thách cưới có ngần ấy thôi!

Cảm thấy "thách cưới" thế vẫn còn "nặng" nên cô gái tỏ vẻ "thông cảm":

Hay là nặng lắm anh ơi!

Để em bớt lại một môi rau cần

Tiếng cười bật ra. Tiếng cười ấy đả phá cái tệ thách cưới. Cái đối nghịch giữa cái tượng trưng và cái thực dưới đây làm cho ta bật cười hơn:

Cưới em có một tiền hai

Có dăm bát bún, có vài hạt xôi

Vậy mà:

Họ hàng ăn uống xong rồi

Tôi xin cái chảo, tôi lôi nó về.

Quả là dân gian quá hóm hỉnh.

Bài ca sau sử dụng biện pháp đối lập: phóng đại-nói giảm, vừa đập vừa xoa, một mặt coi thường chuyện thách cưới của đôi bên trai gái, mặt khác, là tiếng cười sảng khoái thể hiện sự lạc quan của người bình dân vốn rất coi trọng tình nghĩa và thực tế trong đời sống. Cuộc đối đáp mới thú vị làm sao:

Anh:

Cưới nàng anh toan dẫn voi

Anh sợ quốc cấm nên voi không bàn

Dẫn trâu sợ họ máu hàn

Dẫn bò sợ họ nhà nàng co gân

Miễn là có thú bốn chân

Dẫn con chuột béo, mời dân, mời làng...

Em:

Chàng dẫn thế em lấy làm sang

Nỡ nào em lại phá ngang như là....

Người ta thách lợn thách gà

Nhà em thách cưới một nhà khoai lang

Củ to thì để mời làng

Còn như củ nhỏ, họ hàng ăn chơi.

Hậu quả của tệ thách cưới thì nhiều. Nhưng ở đây tôi muốn nói đến một bài ca đặc sắc. Đặc sắc vì bài ca được kết cấu trùng lặp theo sự đối lập: tuổi nhỏ thách cưới lớn, để khi cô gái tuổi lớn - thách cưới giảm dần, và cuối cùng khi cô gái "đã toan về già", mẹ không còn thách nữa, mà thời... mà thời... mà thời cho không. Tôi muốn dẫn ra đây nguyên bài ca, để thấy cái hay của nó và thấy dân gian tinh tế làm sao.                                               

Mẹ ơi, năm nay con mười tám tuổi rồi

Chồng con chưa có mẹ thời tính sao?

Con chim khách nó mách có hai bà mối

Mẹ ngồi thách cưới:

Tiền chẵn năm quan

Cau chẵn năm ngàn

Lợn béo năm con

Áo quần năm đôi

Mẹ ơi, năm nay con hai mươi ba tuổi rồi

Chồng con chưa có mẹ thời tính sao?

Con chim khách nó mách có hai bà mối

Mẹ ngồi thách cưới:

Tiền chẵn ba quan

Cau chẵn ba ngàn

Lợn béo ba con

Áo quần ba đôi

Mẹ ơi năm nay con ba mươi hai tuổi rồi

Chồng con chưa có mẹ thời tính sao?

Con chim khách nó mách có hai bà mối

Mẹ ngồi thách cưới:

Tiền chẵn một quan

Cau chẵn một ngàn

Lợn béo một con

Áo quần một đôi

Vậy là số thách cưới từ năm giảm xuống ba rồi còn một khi số tuổi cô con gái ngày một tăng. Đến chừng:

Mẹ ơi, năm nay con bốn mươi ba tuổi rồi

Chồng con chưa vẫn hoàn chưa có... Mẹ thời... Mẹ thời... cho không.

. Trần Xuân Toàn