Có thể khẳng định ngay: đây là một tuyển tập lớn. Lớn không những vì độ dày hơn 650 trang và là tuyển tập dày dặn nhất xuất bản ở Âu - Mỹ cho tới nay, quan trọng hơn: cuốn sách tập hợp truyện ngắn của 45 tác giả, thuộc về nhiều thế hệ nhà văn khác nhau ở Việt Nam. Độc giả có thể bắt gặp trong tuyển tập này, khá đầy đủ những gương mặt nhà văn Việt Nam thuộc nhiều thế hệ, từ Tô Hoài, Chu Văn, Nguyễn Minh Châu, Ma Văn Kháng… cho đến Lê Minh Khuê, Nguyễn Huy Thiệp, rồi Phan Triều Hải và trẻ nhất là Nguyễn Ngọc Tư. Có nhà văn đã khuất và người đang sung sức, có nhà văn của các vùng miền, có cả đội ngũ nhà văn nữ hùng hậu. Là đồng chủ biên của tuyển tập này, nhà văn Mỹ Wayne Karlin và Hồ Anh Thái đã phải chọn lựa ra khoảng 100 truyện ngắn Việt Nam để cuối cùng nhà xuất bản chọn lấy một nửa trong số đó. Và những tác phẩm được tuyển chọn có thể xem là tiêu biểu của nền văn học đương đại Việt Nam.

Điều độc đáo của cuốn sách này so với các tuyển tập khác là cấu trúc cuốn sách được phân chia theo những hình thức khác nhau của tình yêu ở mỗi thời kỳ. Truyện ngắn mở đầu cho từng phần cũng đồng thời được lấy làm tiêu đề cho từng phần đã phần nào nói lên chủ đề của từng phần.

Ở phần đầu tiên, Huyền thoại - Tình yêu sau chiến tranh gồm những truyện đối diện trực tiếp với hậu quả của chiến tranh, cả những tổn thất và hy vọng; phần Cơn mưa cuối mùa - Lứa đôi là tình cảm của những người yêu nhau trong vòng quay thay đổi xã hội bất ngờ thời hậu chiến; phần thứ ba: Tiếng khóc và tiếng hát - Tình yêu thời đổi mới đi sâu vào những xói mòn của tình cảm, của quan hệ gia đình dưới những tác động của cơ chế thị trường; Cô gái đầm sen - Tình yêu đã mất như tiếp nối mạch nguồn truyền thống của những câu chuyện ngụ ngôn huê tình, những câu chuyện buồn mà nồng nàn, ẩn chút hư hư thực thực để suốt đời mơ tưởng; phần cuối cùng: Mùa vọng - Tình yêu cuối bao gồm những chuyện tình khi thành công, lúc tan vỡ, tình yêu đến rồi đi trong ánh sáng nhá nhem của những cuộc đời, của làng quê, của sự phát triển đô thị.

Cách tổ chức truyện ngắn thành năm phần này tạo cho tuyển tập một kết cấu liên hoàn, nên độc giả có thể theo dõi từ đầu đến cuối và qua đó, hình dung một phần đời sống xã hội Việt Nam, phần nào tâm lý con người và tâm trạng thời ta đang sống.

Ngay sau khi bản tiếng Anh được phát hành ở Mỹ, nhà văn Robert Olen Butler, tác giả cuốn Hương thơm từ núi lạ đoạt Giải thưởng Sách Quốc gia (National book Awards) của Mỹ, đã nhận xét: "Nhiều nhà văn Việt Nam là những tác giả tầm quốc tế và tuyển tập này là biểu hiện đầy đủ nhất có thể tìm thấy bằng tiếng Anh. Wayne Karlin và Hồ Anh Thái đã chủ biên và dịch một cuốn sách bậc thầy sẽ còn lại mãi". Cuối năm 2003, báo Biên niên sử San Francisco cũng đã xếp tuyển tập này trong số 100 cuốn sách hay của năm. Lý giải về sức hút này của cuốn sách đối với công chúng Mỹ, các nhà giới thiệu sách đã nhận định rằng, đó là tính cổ truyền và những điển tích được lồng ghép nhuần nhuyễn vào bối cảnh đương đại, hoặc ngược lại, những câu chuyện cổ xưa được sử dụng như những ẩn dụ cho thời đại ngày nay.

Riêng với độc giả trong nước, tuyển tập cung cấp cho người đọc hình dung phần nào diện mạo văn học Việt Nam từ sau chiến tranh. Đồng thời, những câu chuyện này đã như một lời nhắc nhở, rằng con người hãy "đừng bao giờ đánh mất cái điểm tựa đáng tin cậy của mình là nỗi đau khổ lớn của số đông người thầm lặng" (Trang Thế Hy - Tiếng hát và tiếng khóc).

. Khải Nhân

(*) Đọc: Tình yêu sau chiến tranh (Love after war), tuyển tập truyện ngắn Việt Nam đương đại, Wayne Karlin và Hồ Anh Thái chủ biên, Nxb. Hội Nhà văn, 2004.