Sinh năm 1926, quê hương nhà thơ Phạm Hổ ở bên dòng sông Côn (Nhơn An, An Nhơn, Bình Định), nơi từng hội tụ nhiều tài thơ: Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử... Ông có nhiều tài và sớm thành danh. Bắt đầu sáng tác từ năm 18 tuổi, mấy năm sau được sự giúp đỡ của Trần Mai Ninh, Nguyễn Đỗ Cung, ông đã có sách in, tranh triển lãm và là thành viên Ban Chấp hành Đoàn Hội họa Liên khu 5 kiêm ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Hội Văn nghệ Liên khu 5. Năm 1950, Phạm Hổ được cử ra Việt Bắc dự Hội nghị văn nghệ toàn quốc (cùng đi với Nguyễn Văn Bổng), và là một trong những đại biểu trẻ nhất.
Gần 60 năm cầm bút, ông đã in hơn 70 tập thơ, văn, kịch bản ngắn dài. Thơ (viết cho người lớn) của ông đã có mặt trong những tuyển tập sang trọng. Nhưng có thể khẳng định: viết cho thiếu nhi mới là tâm huyết một đời của Phạm Hổ như ông tâm sự: "Nếu được sống thêm một lần nữa, tôi vẫn chọn nghề cũ: làm thơ, viết văn cho các em đọc, còn vẽ tranh cho các em xem nữa" (Nhà văn Việt Nam hiện đại, NXB Hội Nhà văn 1996). Trong bài thơ "Những bài thơ nho nhỏ", một lần nữa Phạm Hổ khẳng định lại tinh thần ấy: Suốt đời tôi chỉ mơ/ Được làm cho các em/ Những bài thơ nho nhỏ/ Như những hòn bi xanh đỏ các em chơi/ Như những quả quít quả cam các em tay bóc, miệng cười/ Như những chú gà con chạy lon ton bên mẹ/ Các em đặt lên tay vuốt ve, bồng bế/ Như những ô cửa xinh xinh mở cùng bốn phía/ đón hương lúa thơm và tiếng hát chim trời/ Thật đơn sơ… là hạnh phúc của tôi.
Viết cho thiếu nhi, Phạm Hổ đã xuất bản hơn 50 tập với đủ loại: thơ, đồng thoại, huyền thoại truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch ngắn, kịch dài, cổ tích kể thêm và cổ tích viết mới. Trong mảng văn học này, Phạm Hổ là cây bút viết nhiều, viết tốt. Tập thơ đầu tay của ông viết trong kháng chiến chống Pháp là dành cho các em: "Em vẽ Bác Hồ" (1948). Văn thơ Phạm Hổ thiên về tính lý tưởng, trong sáng, nhẹ nhàng. Ông trăn trở nhiều lần với các truyền thuyết lịch sử nhằm khơi gợi lòng tự hào và những phẩm chất tốt đẹp của dân tộc. Ông viết hơn 50 tích truyện về các loài cây cỏ (Chuyện hoa chuyện quả), không chỉ gây lòng yêu thiên nhiên, đất nước mà còn cố sức khắc sâu, tô đậm trong các em những tình cảm gốc rễ: tình gia đình, tình bạn bè... (không chỉ bạn cùng lứa mà còn là bạn bè, bạn sáo, bạn mít, bạn na...). Có thể nói mỗi câu, mỗi chữ của Phạm Hổ đều thấm đẫm lòng yêu thương con trẻ.
Thơ văn Phạm Hổ đều bắt nguồn từ văn mạch dân tộc, từ đồng dao, cổ tích và đều là sự cố gắng hết lòng của ông với các em. Nhưng xem ra sở trường của ông, thành tựu nổi bật của ông là thơ. Ông đã ba lần được giải thưởng cao về thơ trong các cuộc vận động viết cho thiếu nhi: tặng thưởng loại A trong các cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi với các tập thơ "Chú bò tìm bạn" (1957-1958), "Chú vịt bông" (1967- 1968); giải thưởng chính thức về thơ viết cho thiếu nhi của Hội đồng văn học thiếu nhi, Hội Nhà văn Việt Nam với tập thơ "Những người bạn im lặng" (1985) và một lần về kịch bản cho thiếu nhi do Hội nghệ sĩ sân khấu tổ chức với vở "Nàng tiên nhỏ thành Oác". Năm 2001, ông đã được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (đợt 1).
Tâm hồn của Phạm Hổ cho ta sống lại những ngày thơ trẻ ngây thơ, trong trắng đã vuột đi không bao giờ trở lại trong một niềm vui, niềm xúc động bâng khuâng khó tả. Ông đã từng nói: "Muốn viết hay cho các em, điều hết sức quan trọng là phải yêu và hiểu các em". Ông là người rất yêu trẻ em. Nhân vật trong thơ ông là hình ảnh các em bé thơ ngây, hồn nhiên bước vào ngưỡng cửa cuộc đời với bao nhiêu xúc động, nghĩ suy một cách ngỡ ngàng và lý thú. Những quả trứng tròn cũng làm cho bé ngạc nhiên: Mười quả trứng tròn/ Mẹ gà ấp ủ/ Mười chú gà con/ Hôm nay ra đủ/ Lòng trắng lòng đỏ/ Thành mỏ thành chân/ Cái mỏ tí hon/ Cái chân bé xíu… hay đây là những vần thơ về "Xe chữa cháy": Mình đỏ như lửa/ Bụng chứa nước đầy/ Tôi chạy như bay/ Hét vang đường phố/ Nhà nào bốc lửa/ Tôi đập liền tay/ Ai gọi chữa cháy?/ "Có…ngay! Có…ngay!.
Tuổi thơ là tất cả bắt đầu và tất cả trở thành mới lạ. Mọi vật xung quanh trẻ cũng trở thành tò mò muốn hiểu biết… Sáng mai thức dậy nhìn cánh hoa hồng trước cửa đọng giọt sương, bé ngây thơ hỏi: Chị ơi! Vì sao/Hoa hồng lại khóc?. Hay thấy cây lúa đang rì rào bỗng lặng im, bé níu tay mẹ và hỏi: Dưới ánh trăng đêm/ Cô lúa đang hát/ Sao bỗng lặng im…?. Rồi đến: Sáng mát mẹ phơi áo/ Chiều về mẹ lấy áo/ Bé sờ áo hỏi mẹ/ Nước trong áo đi đâu?. Cái rế là một đồ vật quen thuộc, có mặt trong mọi gia đình Việt Nam. Cái rế được dùng để bưng bê nồi chảo khi đang nóng. Từ thực tế "cái rế nó bế cái nồi", Phạm Hổ đã tạo nên một câu chuyện về tình bạn: Ôm lấy nồi, lấy chảo/ Rế như cái đài hoa/ Chảo, nồi đang bận nấu/ Rế ngồi bên đợi chờ….
Trẻ thơ nhìn cuộc đời thật ngây thơ, thật ngộ nghĩnh và cũng thật đáng yêu biết nhường nào. Vì ngây thơ, vì ngỡ ngàng trước cuộc sống nên các em hay hỏi. Khi các em hỏi rồi thì thích được trả lời. Nhà thơ Phạm Hổ đã hiểu biết rõ tâm lý của trẻ thơ và ông đã kịp thời trả lời cho các em bằng cách riêng của mình. Lời giải đáp của ông bao giờ cũng biện chứng mà lại hợp với cách nhìn, cách nghĩ của trẻ em: Không phải đâu em/ Đấy là hạt ngọc/ Người gọi là sương/ Sao đêm gởi xuống/ Tặng cô hoa hồng và Lúa đang hát cũng lặng im vì Chú gió đi xa/ Lúa buồn không hát.
Tâm lý các em nhỏ là tò mò, thích hiểu biết, thích khám phá ra những điều mới lạ, vì thế Phạm Hổ đã dẫn các em vào thế giới đầy hấp dẫn mà các em ham muốn. Nhà thơ Phạm Hổ như một anh phụ trách dẫn các em đi, miệng cười tươi và giảng giải cho các em nghe những điều bổ ích và lý thú. Mỗi bài thơ ông viết là một bài học phong phú, sinh động về loài cây, loài con, về đất nước con người. Cây thị, quả thị có thật ở ngoài đời, có trong truyện cổ tích, nay lại có trong thơ Phạm Hổ:
Lá xanh, quả xanh
Lặng im trên cành
Lá xanh, quả vàng
Chim chuyền rung rinh
… Bà kể thị này
Ngày xưa cô Tấm
Chui vào đây trốn
Đợi ngày gặp vua
Bằng các bài thơ ông đã dẫn các em vào thế giới những vật xung quanh, từ những cái rất bình thường ông đã khám phá ra những vẻ đẹp, sự giàu có và giàu chất thơ nữa. Bài thơ "Gà con và quả trứng" vẽ ra trước mắt bé hình ảnh một con gà mẹ thật chăm chỉ nhặt nhạnh, bòn mót, bới tìm thức ăn trong cuộc sống. Một hình ảnh có thật và là sự việc rất bình thường.
Từ gà mái ghẹ đến khi to béo.. rồi đến một hôm gà tớn tác nhảy lên ổ rơm đẻ ra trứng hồng. Quả trứng sáng rực nằm trong ổ trở thành một điều kỳ diệu trong con mắt trẻ thơ - chất thơ ở đó là thế…Bé vẫn còn ngạc nhiên tiếp là, từ quả trứng nở ra chú gà con. Bé và chú gà con sao giống nhau vậy. Chúng luôn luôn muốn hỏi, muốn được trả lời những điều kỳ diệu trên đất nước, trong cuộc đời…
Gà mổ hạt thóc
Nấp chân cối xay
Nhặt hạt cơm nguội
Em bé vung tay
Gắp chú giun gầy
Lê mình trên đất
Rứt ngọn cỏ ngọt
Chưa lên thành cây
Tớp cô mối bay
Vườn mưa ngập nước…
…Mẹ nói đúng đấy
Lớn con hiểu dần
Nhiều chuyện rất thật
Mà lạ vô cùng …
Thơ ông hay vì đã nhuyễn cái mộc mạc trong sáng, ngộ nghĩnh của ca dao và nét nhuần nhị, thâm thúy của thơ ca cổ điển. Mỗi bài là một bài học nhưng ông không cao giọng rao giảng mà nhỏ nhẹ tâm tình với những câu thơ ngọt ngào vần điệu và tươi sáng những màu sắc, đường nét tạo hình. Chúng ta tin đã và sẽ còn nhiều thế hệ bạn đọc nữa thuộc lòng: Chú bé tìm bạn, Xe chữa cháy, Mười quả trứng tròn, Bắp cải xanh, Gà nở...
. Khả Xuân
| 
