Hai anh em ruột: Y Vân (trái) và Y Vũ (1991)

Phần nhạc không cấu trúc cầu kỳ, phần lời bình dị nhưng rất giàu hình tượng. Có thể nói, đây là một trong những bài hát Việt Nam ca ngợi tình mẫu tử hay nhất. Người sáng tác ra ca khúc ấy là nhạc sĩ Y Vân.

Về hoàn cảnh sáng tác ca khúc Lòng mẹ, nhạc sĩ Y Vũ (em ruột Y Vân) kể lại: "Những năm cuối thập niên 1950, anh Y Vân là nhạc công chơi đại hồ cầm cho các nhà hàng ở Sài Gòn để kiếm tiền nuôi mẹ già và 2 em (1 gái, 1 trai) ăn học. Nhà chúng tôi ở cư xá Đô Thành, mỗi đêm khi anh đi chơi nhạc thì bà cụ ở nhà bê thau quần áo của anh ra giặt ở máy nước công cộng. Có một đêm, bà cụ giặt đến 2 giờ sáng thì... bị cảnh sát bắt về bót vì tội... phá lệnh giới nghiêm! Đến sáng, anh tôi về nhà, biết chuyện đã vừa khóc vừa viết: "...Lòng mẹ thương con như vầng trăng tròn mùa thu. Tình mẹ yêu mến như làn gió đùa mặt hồ. Lời ru man mác êm như sáo diều dật dờ. Nắng mưa sớm chiều vui cùng tiếng hát trẻ thơ... Thương con thao thức bao đêm dài, con đà yên giấc, mẹ hiền vui sướng biết bao. Thương con khuya sớm bao tháng ngày, lặn lội gieo neo, mái tóc trót đành đẫm sương...". Viết xong, anh hát cho mẹ nghe, lần này thì bà cụ khóc... (1959)".

Nhạc sĩ Y Vân tên thật là Trần Tấn Hậu, sinh năm 1933 tại Hà Nội (quê gốc ở Thanh Hóa). Thuở niên thiếu, Trần Tấn Hậu từng theo học nhạc với Giáo sư - nhạc sĩ Tạ Phước và cũng đã tập tành sáng tác từ rất sớm nhưng không mấy thành công. Mồ côi cha, nhà nghèo, mấy mẹ con dắt díu nhau nương náu trong một túp lều xiêu vẹo ở ngõ chợ Khâm Thiên. Chính vì thế, Trần Tấn Hậu rất thương mẹ và các em. Chàng nhạc sĩ nghèo phải đi dạy đàn để nuôi gia đình. Có một người bạn thân đã giới thiệu anh đến dạy đàn cho một tiểu thư khuê các - nàng tên là Tường Vân. Rồi giữa họ đã hé nở một mối tình đằm thắm. Nhưng... tình đầu tan vỡ cũng là lẽ thường, huống chi chàng chỉ là anh "Trương Chi" si tình khốn khổ, còn nàng lại là một "Mỵ Nương" danh gia vọng tộc. Không thành duyên nhưng... thành danh, một loạt các ca khúc của tác giả Y Vân (tức... Yêu Vân) ra đời như: Đò nghèo, Ảo ảnh, Nhạt nắng... với một phong cách tha thiết, trữ tình rất được công chúng yêu thích. Không chỉ có vậy, sáng tác của Y Vân còn rất đa dạng: vui tươi, sôi động với Sài Gòn đẹp lắm, 60 năm cuộc đời..., lung linh, sang trọng với Tiếng trống cao nguyên, Những bước chân âm thầm (thơ Kim Tuấn) và nhất là ca khúc Lòng mẹ êm ái đầy xúc cảm...

Chúng tôi đã may mắn được gặp bà Minh Lâm - vợ cố nhạc sĩ Y Vân tại tư gia trên đường Trần Huy Liệu (Q.3, TP Hồ Chí Minh). Bà tâm sự: "Trước đây cũng có một vài nhà báo đến trao đổi để viết bài về nhà tôi, nhưng... họ đã viết rất khác ý của chúng tôi - nếu không muốn nói là họ đã thêu dệt để biến Y Vân thành một con người đa tình, trăng hoa. Là vợ chồng, mấy mươi năm đầu gối tay ấp nên tôi rất hiểu nhà tôi. Anh ấy là một người rất đàng hoàng, có gì cũng thật thà kể với vợ (kể cả những việc sâu kín như trường hợp lấy nghệ danh Y Vân). Anh ấy rất có hiếu với mẹ và thương yêu vợ con. Có tờ báo đăng là "...Đang nghèo túng nhưng do trúng số độc đắc nên Y Vân trở thành triệu phú...", đúng là... thêu dệt! Những năm sau ngày giải phóng, Y Vân tham gia Đoàn ca nhạc Hương Miền Nam, rồi nhận viết nhạc cho nhiều nguồn: phối nhạc cho Saigon Audio, viết nhạc phim, nhạc nền cho sân khấu... Anh làm việc cật lực bất kể ngày đêm. Ban trưa, nhìn anh xoay trần ra viết nhạc dưới mái tôn thấp nóng hầm hập, thấy thương vô cùng. Trời thương, nên giai đoạn đó anh được "đặt hàng" dồn dập, có thể nói là "ăn nên, làm ra", nhờ đó mà gia đình chúng tôi xây lại được căn nhà tạm gọi là ngăn nắp, nhưng anh làm ra cho mẹ con chúng tôi hưởng, bởi chỉ một năm sau thì anh mất (28-11-1992). Dạo ấy, đứng trước quan tài của anh đang được quàn tại Hội Âm nhạc TP Hồ Chí Minh, mẹ chồng tôi không hề khóc một tiếng. Có lẽ tất cả nước mắt để khóc thương con, bà cụ đã âm thầm nuốt ngược vào trong. Chúng tôi nghe bà cụ nói: "Người đời thường bảo: Con "đi" trước mẹ là bất hiếu, nhưng mẹ chẳng trách con đâu bởi con đã làm tròn chữ hiếu ngay từ lúc viết xong bài Lòng mẹ"... Sau đó bà cụ có tham dự Đêm nhạc Y Vân nhân 100 ngày mất của anh tại Nhà Văn hóa Thanh niên. Ít lâu sau, bà cụ cũng từ trần...". Đêm nhạc Y Vân lần ấy tổ chức là để lấy tiền trợ giúp anh Cầu - nhân viên khói lửa của Xưởng phim Tổng hợp TP.HCM bị phỏng do tai nạn nghề nghiệp.

. Theo Thanh Niên