Không biết từ bao giờ, vào các ngày giỗ hoặc đám tiệc, ở Hoài Nhơn không bao giờ thiếu hai loại bánh: bánh ít trần và bánh tét năm nhưn (nhân). Họ làm trước là để cúng tổ tiên, ông bà, sau dùng đãi khách.

Gọi là bánh ít trần bởi vì đó là loại bánh ít nhưng không gói lá. Bánh này được làm thành từng dề, mỗi dề có khoảng 15-20 cái. Cách làm bánh ít trần như sau: Chọn nếp ngon, ngâm mềm, vớt ra xay, hứng bột vào túi vải rồi đăng cho thật ráo nước. Dùng lá gai luộc kỹ, vớt lấy lá xắt nhỏ bỏ vào cối đá giã nát, cho bột đã đăng vào cùng với đường quết thật nhuyễn, bắt thành từng viên bột đều nhau. Dạt mỏng viên bột, cho nhưn vào giữa túm lại vo tròn. Để làm nhưn bánh, người ta có thể ngào dừa hoặc đậu xanh (đã đãi vỏ) với đường cho tới để bánh khỏi chảy nước. Xếp một lớp lá chuối dày vào xửng, thoa dầu phộng trên mặt lá, đặt bánh lên trên lá xếp thành hình tròn cho kín, đậy nắp xửng lại, hấp cách thủy. Bánh chín, mở nắp xửng ra, lấy nguyên cả dề. Khi cúng người ta để cả dề bánh vào đĩa bàn to đặt trên bàn thờ. Sau khi cúng xong thì dùng kéo cắt rời ra từng cái, sắp khoảng 5-7 cái vào đĩa trung để dọn khách. Khách ăn cầm bánh ở chỗ có lá chuối, bánh dẻo, ăn rất thơm và ngon. Bà con hoặc khách đi ăn giỗ về được gia chủ gởi vài ba cái bánh ít trần cho trẻ ở nhà. Còn trẻ nhỏ đi theo thì dứt khoát đứa nào cũng được một cái bánh.

Gọi là bánh tét năm nhưn bởi bánh này không phải là loại bánh tét chỉ có một nhưn chính giữa, mà có tới năm nhưn ở trong, nên gọi là bánh tét năm nhưn. Loại bánh này cách làm như sau: Dùng loại nếp ngon, ngâm mềm, vớt ra để ráo nước. Trộn đều dầu phộng với muối vào nếp. Dùng tàu dừa to, chọn những lá to cắt đầu và đuôi cho đều để làm khuôn bánh, bằng cách khoanh thành những vòng tròn có đường kính cỡ chừng một tấc rưỡi. Đặt khuôn bánh lá dừa này vào lá chuối, cho nếp vào khuôn, dùng đũa chia đều nếp trong khuôn rồi đặt nhưn vào, sao cho chính giữa là một nhưn, còn vòng tròn xung quanh là bốn nhưn, rồi gói lại thành từng cái. Nhưn bánh tét được làm bằng đậu xanh hấp chín, giã nhuyễn, xào với dầu, tiêu, được nắm lại thành từng nắm. Bánh gói xong đem nấu chín. Khi cúng thì sắp vào đĩa bàn to, một đĩa khoảng vài ba cái. Khi dọn khách thì lột bánh ra, tháo bỏ khuôn bánh, rồi tét bánh theo vòng tròn đường sống của khuôn, lật ngửa mặt bánh ra, cứ mỗi cái bánh ta sắp thành hai đĩa bánh. Nhìn vào đĩa bánh tét năm nhưn thật hấp dẫn, bởi bánh trông như một cái hoa hình tròn được điểm xuyết bởi năm nhưn màu vàng, trông thật bắt mắt, ăn rất ngon.

Hiện nay, dù các loại bánh kẹo đang tràn ngập thị trường nhưng phần lớn người Hoài Nhơn vẫn dành thời gian để làm hai loại bánh nêu trên. Với họ, thiếu gì thì thiếu chứ không thể thiếu được bánh ít trần và bánh tét năm nhưn trong các ngày đám chạp, hiếu hỷ.

. Phước Lộc