Vào cữ sau rằm tháng tám (âm lịch), trời đã bắt đầu rải rác có những cơn mưa giông, báo hiệu một mùa mưa lụt bắt đầu ở miền Trung quê tôi. Có khi mưa kéo dài tám chín buổi chiều liên tiếp, những thửa ruộng gặt muộn làm khổ nông dân, lúa phơi ướt sũng, khi đưa được từ ruộng về sân nhà cũng đành chất đống chờ mưa tạnh, sân khô mới tuốt, đập phơi được.
Trong khi mẹ tôi lo lắng nhìn đống lúa chất cao sắp ra mộng, thì lũ trẻ chúng tôi lại có niềm vui nho nhỏ. Thậm chí tôi còn mong trời mưa xuống và cứ rả rích đến đêm. Vì lẽ, trời càng mưa càng thuận lợi để lũ trẻ chúng tôi tha hồ đặt dẹp bắt cá đồng. Trời trả công chúng tôi sau những ngày nghỉ hè lặn lội vô núi bứt dây dang về bện dẹp.
Mặc cho người lớn lo lắng chuyện lúa má, trong những cơn mưa chiều như trút nước, tôi và mấy bạn nhỏ trong xóm không bỏ lỡ thời cơ, mang tơi gánh dẹp ra đồng. Chúng tôi tranh nhau từng trổ ruộng, nơi hứa hẹn nhiều cá. Có lẽ sau những ngày nắng của mùa hè, đồng ruộng được xả khô nước để gặt, lũ cá chỉ còn biết quanh quẩn dưới mương bàu, nên khi mưa xuống lòng chúng cũng rộn rã đi đây đi đó và làm nhiệm vụ thiêng liêng duy trì nòi giống. Nên hễ nơi nào nghe tiếng nước chảy róc rách là ở đó có cá rô, cá diếc, cả cá lóc tìm đến để ngược dòng nước mát lên những thửa ruộng vừa gặt xong còn trơ gốc rạ, nhưng lại lắm mồi. Trời càng mưa to, lũ cá tung hành giang hồ càng mạnh, con nào con nấy mang một bụng trứng. Có khi chúng còn lách lê cả những vạt cỏ mé gò, ven đường để đẻ trứng. Thế là sau một hồi chu du ngược dòng nước, những con rô, con diếc, cá lóc… đã chui vào dẹp.
Thường thì buổi chiều đặt dẹp, buổi tối chúng tôi đi thăm dẹp. Ấy là những ngày sau năm 1975, khi quê hương đã giải phóng. Chứ trước đó, còn trong vòng kềm kẹp của Mỹ ngụy, bom mìn bọn chúng rào giăng trước ngõ, đêm nằm nơm nớp…, còn đâu dám nghĩ đến chuyện mùa cá đồng đẻ, những đêm mưa giông tháng tám. Buổi tối đi thăm dẹp, dở lên dẹp nào cũng nặng, những chú cá rô nhảy lưng tưng, con cá lóc nằm im nghếch mắt… Điều lạ là lũ cá hình như lũ cá rong chơi cũng có đàn có lúc, có dẹp buổi tối dở lên thật nhiều cá nhưng buổi sáng thì không được mấy.
Những con cá rô đầu mùa tròn trịa, vẩy xanh bóng nhẫy, bụng trứng căng phồng đem nướng trên lò than hồng, mỡ chẩy xèo xèo. Nướng cho đến chín vàng, khi cá còn nóng đem bỏ liền vào tô nước mắm ớt tỏi đã chuẩn bị sẵn để cá còn nóng thấm nước mắm vừa ăn. Buổi chiều mưa giông lành lạnh, vừa đi làm đồng về gặp nồi cơm nóng bốc khói, đĩa cá rô đồng nướng dằm nước mắm thì không gì bằng. Cá rô đồng nướng lại thêm đĩa rau lang luộc là đủ cho một bữa ăn dân dã, mang hương vị ruộng đồng. Cả nhà xúm xít, chả mấy chốc mà nồi cơm không còn hạt cháy. Những con cá diếc, cá lóc…, con nào còn sống đem rộng nước chờ hôm sau, con nào nằm im đem làm ngay, cá lóc nướng sơ, tất cả bỏ kho cùng mắm cua chua, thêm mấy đọt măng dòi ở quê lúc nào cũng có - một món ăn còn "đã" hơn cá rô nướng.
Những mùa cá đồng quê tôi bây giờ đã vơi dần do nhiều nguyên nhân. Còn tôi, xa quê lên thành phố đã nhiều năm, song không thể nào quên được con cá đồng. Có điều kỳ lạ là cũng con cá rô ấy, con cá diếc ấy, nhưng cá nuôi trong hồ vị ngon của nó tôi vẫn thấy có gì không đầy đủ như con cá rô sống hoang dã, mà tuổi nhỏ của mình tơi nón dầm mưa quẩy dẹp đi thả cá vào mùa cá rô, cá diếc lên đồng vào những chiều mưa giông tháng tám… Và lòng tôi không khỏi bùi ngùi luyến tiếc "bao giờ cho đến ngày xưa…?".
. Hoàng Tấn | 
