BaoBinhDinh - Những sắc màu của Scarbough Fair

Người yêu nhạc không mấy ai không biết đến Scarbough Fair, nhất là bản do nhạc sĩ Phạm Duy đặt lời Việt với tên Giàn thiên lý đã xa thì số lượng người hâm mộ lại càng thêm đông. Nhưng hẳn nhiều người sẽ bất ngờ khi biết tình khúc lãng mạn này đã có hơn một ngàn năm tuổi... Và những sắc màu của nó, có lẽ ít người có dịp chiêm nghiệm, so sánh.

Trước khi làm động tác ấy tưởng cũng nên nhắc lại một chút về lịch sử ca khúc.

1.
Theo Bách khoa từ điển mở Wikipedia, Scarborough Fair nguyên thủy là một bản dân ca xuất xứ từ Anh. Scarborough là một thành phố cảng khá sầm uất nằm ven bờ biển ở vùng Tây Bắc nước Anh. Thành phố này thành lập từ một ngàn năm trước đây, khi chúa tể Viking Skartha, quyết định lưu lại lâu dài tại Scarborough, biến hải cảng này trở thành một thương cảng quan trọng.

Người ta bắt đầu nghe bài hát Scarborough Fair qua những người hát dạo thời đó. Có lẽ vì được truyền khẩu và diễn xướng theo kiểu hát rong nên các nghệ sĩ thường điều chỉnh ca từ và linh hoạt trong hòa âm. Và hệ quả là người ta không còn biết tác giả đầu tiên là ai.

Ở Anh hiện tồn tại khá nhiều dị bản Scarborough Fair nhưng cả thế giới biết đến nó lại là nhờ đến bản do Paul Simon & Garfunkel trình diễn lần đầu vào năm 1966.

Ngày xưa những chàng trai si tình, đặc biệt là trong giới thượng lưu bày tỏ tình yêu qua những bài thơ, bản nhạc với những lời ví von đẹp đẽ, để diễn tả tấm lòng thương yêu, ngưỡng mộ người đẹp. Ai từng xem phim Shakespeare đang yêu hẳn sẽ dễ dàng hình dung ra được cảnh này.

Nhưng chàng trai trong Scarborough Fair đã đề nghị người tình làm nhiều điều thật khó khăn, khó thực hiện để chứng tỏ nàng vẫn còn yêu chàng. Chàng ước muốn như thế bởi lời ca hàm ý rằng nàng bỏ chàng ra đi một cách đột ngột, vì thế nàng để trở về nàng phải thực hiện những điều khó khăn mà chàng đề nghị.

Mỗi đoạn của bài hát đều có lập lại câu thứ hai, và cũng là ý nghĩa chính của bài hát, đó là câu nói đến bốn cây thảo mộc: parsley, sage, rosemary, thyme. Ngày nay các loại thảo mộc này chỉ có ý nghĩa đối với các... đầu bếp mà thôi. Họ dùng chúng như là một thứ rau gia vị vì tất cả đều có mùi thơm. Nhưng vào thời Trung Cổ, khi ca khúc ra đời, các thảo mộc này có nghĩa giống như hoa hồng của ngày nay.

Parsley - ngò tây. Lá Sage, ta dịch là xô thơm, vì lá của loại cây này có mùi thơm rất đặc biệt! Rosemary (hương thảo) nói đến lòng trung thành, tình yêu và trí nhớ. Hiện nay tại Anh cũng như tại một vài nơi khác ở châu Âu, các cô dâu trong ngày cưới, vẫn còn dắt lên tóc lá hương thảo. Thyme - cây húng tây. Cây húng tượng trưng cho sự Can Ðảm. Bài hát này viết vào thời khi các chiến sĩ ra mặt trận, trong tay có cây mộc, gắn hình cây húng thêu bởi bàn tay của vợ hay người yêu, một hình ảnh nói lên lòng ngưỡng mộ sự can đảm của các chàng hiệp sĩ.

Qua bốn loại thảo mộc được nhắc đi nhắc lại trong bài hát, chàng trai bị phụ tình đã nói lên nỗi lòng tha thiết của mình. Câu hát mang tên bốn loại thảo mộc tuy tầm thường nhưng mang ý nghĩa thật thâm thúy.

Sau khi được Paul Simon&Garfunkel trình diễn, Scarborough Fair vượt Đại Tây Dương sang Mỹ và từ đó lan rộng khắp thế giới. Nhiều người cũng tìm cách hát lại (cover) ca khúc này nhưng suốt một thời gian dài nhắc đến ca khúc này người ta gán luôn cho đôi song ca lừng danh kể trên và quên luôn Martin Carthy (thế nên về sau mới có một vụ kiện quanh vụ sót tác giả này).

Như nhiều tình khúc nổi tiếng khác, Scarborough Fair cũng được một số nhạc sĩ hòa âm, phối khí để trở thành những tác phẩm hòa tấu. Tuy nhiên ở nước ta, bản hòa tấu được xem là phổ biến nhất lại là là một tác phẩm không rõ nhóm trình tấu; chúng tôi sẽ trích ra liền ngay dưới đây để chúng ta cùng thưởng thức. (Bấm vào đây để nghe hòa tấu Scarborough Fair).

Scarborough Fair

Are you going to Scarborough Fair?

Parsley, sage, rosemary, and thyme

Remember me to one who lives there

She once was a true love of mine

Tell her to make me a cambric shirt

Parsley, sage, rosemary, and thyme

Without no seam nor needlework

Then she'll be a true love of mine

Tell her to find me an acre of land

Parsley, sage, rosemary, and thyme

Between the salt water and the sea strand

Then she'll be a true love of mine

Tell her to reap it in a sickle of leather

Parsley, sage, rosemary, and thyme

And to gather it all in a bunch of heather

Then she'll be a true love of mine

Are you going to Scarborough Fair?

Parsley, sage, rosemary, and thyme

Remember me to one who lives there

She once was a true love of mine

Nếu Scarborough Fair được Paul Simon&Garfunkel trình diễn như một bản tình ca tha thiết và trong chừng mực nào đó nhuốm một chút buồn đau, thì bản hòa tấu mà các bạn vừa nghe ở trên lại êm ả và trông có vẻ kết thúc có hậu. Cũng xin nói thêm rằng, còn nhiều tác phẩm hòa tấu khác tuy cũng có phăng đôi chút nhưng nói chung, thường cũng chỉ tạo ra sắc thái này. Bởi thế, độc tấu guitar Scarborough Fair của John Williams (trích từ album The guitar is the song) đáng được xem như một của lạ.

Nếu bạn đã tin vào câu chuyện đầy sắc màu giai thoại ở trên, có lẽ bạn bạn đã hình dung ra một Scarborough Fair hài hòa, cân bằng của bản hòa tấu và bản do Paul Simon&Garfunkel trình diễn. Thế nhưng với ngón guitar của John Williams, nỗi lòng, sự rạn nứt trong tâm hồn của kẻ ở xa về dường như hữu hình có thể cầm nắm được. Bản đàn kết thúc rất dứt khoát, một cú phẩy rất gọn dù rằng vỹ thanh còn chao lên cao thêm một chút. (Bấm vào đây để nghe độc tấu guitar Scarborough Fair do John Williams trình bày).

Mỗi người lại có một cách diễn đạt sự cảm nhận của mình, lại lảy ra một ý từ giai thoại dễ thương ấy một cái tứ để từ đó sáng tạo ra tác phẩm của mình. Và ngược lại với John Williams, Sara Brightman lại diễn đạt tình khúc này theo hướng ngược lại. Với ưu thế là ca sĩ opera thượng thặng, khi chuyển sang hát các ca khúc thuộc dòng pop-rock, folksong, Sara Brightman thường chọn những tác phẩm mà nhờ đó, chị có thể phô bày hết vẻ đẹp giọng hát của mình.