Lội suối trèo đèo bắt muỗi và bọ gậy.

Nuôi muỗi là một nghề đặc thù, đòi hỏi phải có kiến thức. Vì thế, 100% nhân viên của tổ đều đã tốt nghiệp cử nhân sinh học, cử nhân xét nghiệm, thậm chí chị Duyên đã học xong khóa đào tạo thạc sĩ chuyên ngành. Cái giống muỗi nuôi xem vậy mà khó chiều. Chỗ ở phải luôn sạch sẽ, tuyệt nhiên không được có chút hóa chất nào. Các khay nước nuôi bọ gậy và trứng cũng phải thay thường xuyên, nếu chỉ cần có mùi chua thì chúng chết ngay.

Để muỗi phát triển trong môi trường nhân tạo, nhiệt độ phòng nuôi phải luôn ở mức 20-30 độ C, độ ẩm 75-90. Nóng hay lạnh một chút cũng đều không được. Vào tháng mưa, độ ẩm quá cao, các chị phải đóng kín cửa, bật điều hòa sưởi ấm. Nhưng khổ nhất là mùa nắng, đặc biệt mùa gió Lào tháng 7, 8 hàng năm, muỗi bị ốm, không chịu “ăn”, mấy chị em phải chia nhau đưa tay vào cho muỗi chích để nuôi chúng. Chị Duyên nói vui: “Một lần như thế là hàng ngàn con muỗi cùng bu vào châm đốt. Lắm khi, mấy chị em đùa nhau, giống như là quả báo vậy. Bình thường, mình bắt chuột và thỏ cho muỗi đốt, thì bây giờ chính mình cũng biến thành “thức ăn” của muỗi”.

Khổ công bắt muỗi mang về, nhưng để chúng sống được ở môi trường nhân tạo cũng là một kỳ công. Có hôm đem về 50 con muỗi loài Anopheles truyền bệnh sốt rét nhưng chỉ 9-10 con sống sót. Nuôi một ngàn con thì cũng chỉ có vài chục con thích ứng với môi trường nhân tạo. Đến khi muỗi mẹ sinh hàng ngàn trứng thì cũng chỉ có vài chục trứng phát triển thành muỗi. Vì thế, để có được một “trang trại” muỗi như hiện nay, phải có sự kế thừa qua nhiều thế hệ.

Chị Duyên tâm sự: “Nuôi muỗi còn bận rộn và cực hơn cả nuôi con mọn. Sáng mùng một tết, ngày lễ, tụi tui cũng phải trực”.

* Bỏ phố lên rừng...

Khoa Côn trùng hiện có 24 người, chia thành 6 tổ đội, nhưng khổ nhất là những người làm việc ở thực địa. Trong đó, tổ Anopheles vẫn là mũi nhọn của công tác điều tra, giám sát thực địa và nghiên cứu chuyên sâu về muỗi truyền bệnh sốt rét.

Tổ Anopheles có 8 thành viên, người thâm niên nhất là cử nhân Nguyễn Hồng Sanh đã có 26 năm gắn bó với nghề, còn người trẻ nhất cũng đã vài năm lăn lộn ở vùng rừng núi. Hầu hết các thành viên đều là dân thành phố. Tổ có nhiệm vụ giám sát vectơ sốt rét với mục đích đánh giá mật độ muỗi truyền bệnh sốt rét, mổ muỗi để xác định thoa trùng và nan trùng trong cơ thể muỗi để phục vụ công tác điều trị và tìm ra các biện pháp phòng bệnh hiệu quả.

Thạc sĩ Nguyễn Xuân Quang, Trưởng khoa Côn trùng, nửa đùa nửa thật: “Một nửa thời gian trong năm vác ba lô đi khắp 15 tỉnh, thành trong khu vực miền Trung-Tây Nguyên, chủ yếu là đi trong rừng sâu, núi cao. Lắm khi từ nóc nhà này sang nóc nhà khác trong cùng một thôn mà phải mất cả ngày đi bộ. Người ta thì sợ muỗi còn mình lại đem thân mình cho muỗi đốt”.

Ngủ giữa rừng sâu để “phục” muỗi.

Anh Nguyễn Hồng Sanh, một tay bắt muỗi kỳ cựu của tổ, nói thêm: “Thật ra có nhiều phương pháp để bắt muỗi, nhưng phương pháp được sử dụng nhiều nhất vẫn là mồi người. Sốt rét chỉ xảy ra ở vùng núi cao, rừng sâu. Nơi càng xa, càng khó khăn càng có nhiều muỗi truyền bệnh sốt rét. Bây giờ, sốt rét đỡ rồi chứ trước kia, ở luôn mấy tháng trời mới về nhà. Nhiều đợt đi lâu, mang lương thực theo không đủ, anh em phải xin cơm của bà con ăn, tối chỉ cần chiếc võng mắc vào 2 gốc cây là xong”.   

Trèo đèo, lội suối, điều kiện sống khó khăn, thiếu thốn và gần như thành viên nào cũng đã bị “dính” sốt rét, thậm chí đã có người ở Viện chết vì làm bạn với muỗi truyền bệnh sốt rét. Mừng rơn khi tối hôm đó bắt được con muỗi, sáng hôm sau mổ ra thấy muỗi có ký sinh trùng sốt rét là lập tức phải lo uống thuốc, nhưng cũng chỉ ngăn chặn bệnh tái phát mạnh, chứ ký sinh trùng sốt rét đã vào cơ thể thì vẫn phát bệnh như thường.

Ngoại trừ bệnh nghề nghiệp, chuyện đi bắt muỗi bị rắn rít, thú dữ cắn… là chuyện thường ngày của đội. Anh Sanh nhớ lại, cái lần đi bắt muỗi ở huyện miền núi Ea Hleo (tỉnh Đắc Lắc), bà con đang mùa thu hoạch cà phê. Dù đã báo trước kế hoạch bắt muỗi với xã và thôn, nhưng tối hôm ấy vừa lò dò cầm đèn pin soi bắt muỗi thì anh bị một thanh niên ở làng rượt đánh vì ngỡ anh… ăn trộm cà phê. Hay như chuyện, đi kiểm tra bà con có ngủ màn ban đêm hay không thì bị “suỵt” chó cắn. Nhưng “ám ảnh” nhất đối với các tay săn bắt muỗi là đang ở vùng núi cao chẳng may mắc bệnh nặng, té ngã thì coi như tiêu…

* Hi sinh thầm lặng

Thời gian ở rừng nhiều, nên mọi việc ở nhà, họ đều giao phó hết cho vợ, hoặc chồng. Cử nhân Phan Châu Do cũng là một thành viên của tổ Anopheles được Viện “biệt phái” vào điểm nghiên cứu ở vùng trọng điểm sốt rét Khánh Phú (huyện Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hòa) từ năm 1994 đến nay. Hai tháng anh mới được nghỉ 10 ngày để về thăm nhà và báo cáo tình hình hoạt động cho Viện. Dù đôi khi vợ vẫn thường hay trách vì không có thời gian lo cho gia đình, con cái, bạn bè cũng từng rủ về thành phố làm việc khác, nhưng với những cán bộ của khoa Côn trùng “Mỗi khi mổ được một con muỗi, tìm được thoa trùng gây bệnh lại thấy việc làm của mình ý nghĩa”.

 

Tiếp thức ăn bằng chuột cho muỗi.

5 năm sống ở rừng núi Vân Canh, chị Duyên đã nhiều lần bị sốt rét hành hạ. Vậy mà vẫn đam mê đi rừng, ở núi, chỉ đến khi lập gia đình, có con nhỏ chị mới thôi. Chuyển sang nuôi muỗi, chị bảo lắm khi cũng bực nhưng hễ thấy chúng khỏe là vui. Hôm nào, muỗi trở bệnh, chết thì chị lại xót xa, đau đớn. 

Thầy thuốc nhân dân, tiến sĩ Triệu Nguyên Trung, Viện trưởng Viện SR - KST - CT Quy Nhơn, cho biết: “Hiện nay, miền Trung- Tây Nguyên vẫn là vùng trọng điểm sốt rét của cả nước. Khoa Côn trùng là bộ phận chủ chốt, trọng yếu của Viện, đóng góp vào sự thành công của hoạt động phòng chống sốt rét ở khu vực. Công việc gian khổ, thậm chí hi sinh cả gia đình, nhưng hiện nay chế độ cho anh em vẫn còn ít ỏi. Họ làm việc bằng tâm huyết và niềm đam mê là chính”.

• Thu Hiền