Tới nay, số tác phẩm của Nguyễn Thanh Hiện đến với công chúng mới có 4 cuốn. Kể cả một số truyện ngắn in lẻ tẻ, số lượng “chữ” của ông đến với bạn đọc hơn 30 năm cầm bút là không nhiều không ít. Nhưng cái cách “nhập thế”, cách nghĩ về văn chương của ông khiến nhiều người cho ông là “cao đạo”, khó gần. Thực ra không hẳn vậy.
 |
|
Nhà văn Nguyễn Thanh Hiện. |
* Văn chương là niềm kính ngưỡng
“Văn chương là thánh đường của nhân sinh” - một lần ông nói. Tôi cười bảo: “Có gì mới đâu? Đây cũng là quan niệm chung của nhiều người, họ tin rằng nhà văn là phải “dấn thân”, phải “đánh cược” cả đời mình với trang viết, với chữ nghĩa”.
* Ông còn nhớ phát biểu này của ông nhiều năm trước đây không, và giờ thì có gì thay đổi?
- Năm ngoái báo Văn Nghệ in truyện ngắn “Thử đề xuất với trần gian” của tôi, về căn bản, với truyện ngắn này, tôi vẫn muốn nói rằng, sự hư cấu, sáng tạo luôn gần với tôn giáo. Với tôi, văn chương là một niềm kính ngưỡng. Ai bảo “trò chơi”, bảo “cuộc chơi” cũng chỉ là cách nói, không có nghĩa họ xem nhẹ. Với phần lớn người cầm bút có ý thức về công việc mình đang làm, tôi tin rằng cuộc “nhập hóa” của họ khoảnh khắc ấy, thời khắc ấy đều có trạng thái gần với “lên đồng”. Chữ sáng tạo với văn học nghệ thuật tự nó đã hàm chứa quyền năng thiêng liêng đó.
* Ông nhiều lần nói đang viết cuốn A, cuốn B…, rằng “trời cho” chứ không phải do mình nghĩ ra. Có người thấy sốc bảo ông thái quá, họ nói ông cao đạo, chỉ ông thì “trời” mới “cho”?
- (Ông cười mà không vui) Chỉ là cách nói. Thực ra, viết là để chuyển tải một thông điệp dường như mình phát hiện, bằng cách riêng. Dường như thôi, vì làm gì có phát hiện thực sự, tiền nhân đã nói nhiều rồi. Chỉ khác ở chỗ, cách chuyển tải thế nào, tức là phần hình thức. Với tôi, tìm ra cách chuyển tải một vấn đề của nhân sinh cho phù hợp, cho riêng mình, có khi hết sức tình cờ. Tôi nói “trời cho” là ý này. Là tôi nói cho riêng tôi như một tâm sự về nghề văn.
* “Viết để ai cũng đọc được thì tôi không viết được”
Tôi thích cái nghĩa nghiêm trang vô cùng mà ông dành cho văn chương nói chung, cho việc viết lách của ông nói riêng. Tác phẩm của ông được người đọc đón nhận ra sao là một chuyện, nhưng xác định việc mình đang làm thiêng liêng và nghiêm cẩn như ông cũng là điều đáng trọng.
Trừ “Khoảnh khắc giữa ngày và đêm”, 3 cuốn sách đã kể, truyện ngắn hay tiểu thuyết của ông nhiều tầng nghĩa, nhiều biểu tượng, nhiều triết luận, nói chung là khó đọc, khó hiểu, đây là nhận xét của một số bạn đọc. Họ cũng đã tốt nghiệp đại học đàng hoàng chứ không phải a bờ cờ. Ông nghĩ sao về nhận xét này?
 |
| Từng theo đuổi nhiều thú vui, đam mê và… thay đổi, nhưng trước sau, quan niệm về văn chương của Nguyễn Thanh Hiện vẫn khá nhất quán. |
- Tôi làm hư cấu chứ không làm triết lý, lại càng không thích được gọi là “nhà văn”, vì bây giờ người viết “giả cầy” nhiều quá. Tôi luôn tôn trọng độc giả. Tác phẩm viết ra chỉ có số ít bạn đọc, lại có số ít người hiểu thì cũng buồn. Nhưng hãy hỏi ông F. Kafka rằng ổng có cần nói cho mọi người hiểu hết không? Hay hay dở là tùy đánh giá của người đọc, cuốn sách đã in ra, nó tự chịu trách nhiệm về số phận của mình. Nhiều người đọc và chia sẻ, có thể theo cách tiếp nhận của họ, chứ không hẳn ý tưởng của mình cũng tốt. Viết để ai cũng đọc được thì tôi không viết được. Nhà văn là người nhập thế nhưng thượng đế và nhập thế không mâu thuẫn gì, còn người đọc hiểu thế nào là quyền họ.
Vậy hoặc là đánh đố độc giả hoặc nhất thiết phải nhờ đến các nhà phê bình dẫn dắt?
- Không phải nói theo ông Nguyễn Tuân đâu, tôi chúa ghét kiểu “luận”, “tán” nhảm. Tôi không ưu tư nhiều về hình thức. Chỉ muốn nói về nhân sinh, về cuộc sống bằng tất cả cảm hứng và đầy yêu mến. Còn cách nói là bất chợt đến mà tôi cho là phù hợp. Nếu “Trở lại Xương Quơn” rất truyền thống, thì “Người đánh cắp sự thật” hiện đại hơn nhiều. Tôi không phải một vị bồ tát hóa độ chúng sinh. Ai đọc được và tâm đắc thì mừng chứ. Ngược lại là buồn thôi. Buồn chứ.
Ông từng mê chim. Ông bảo nghe chim hót hay hơn nghe người nói. Rồi ông mê phong lan, ông kỳ công chăm những cây con cấy mô đến khi ngắm hoa nở thấy hạnh phúc, và gọi đây là thú tao nhã. Giờ thì ông rất ghiền internet. Lập blog. Viết. Kỳ công xây dựng các kho my music, my picture… Tất nhiên, chim và lan vẫn còn đó, nhưng ông ít nói về nó như trước. Nhưng trước sau, quan niệm về văn chương của ông vẫn khá nhất quán.
Ông nghĩ sao về ý nghĩa của văn chương, về tính lan tỏa, về giá trị thực của văn chương trong đời sống, với tư cách một người sáng tác?
- Văn chương luân lý là giải thích vấn đề nhưng văn học hiện đại chỉ đặt vấn đề chứ không giải quyết vấn đề. Nhân sinh đủ thông minh để giải quyết chứ không phải tác giả. Ông Nguyễn Du vĩ đại ở chỗ ổng viết Kiều chỉ “mua vui” thôi chứ không phải giải quyết rốt ráo vấn đề.
Trở lại chuyện nhiều ẩn ngữ, nhiều tính triết luận trong tác phẩm của ông thì…
- Tôi là học trò của các nhà triết học. Và tôi cũng có hệ thống triết học của tôi chứ. (Cười lớn sảng khoái).
Ông từng mê cách viết giản dị mà vô cùng uyên áo của “Nam Hoa kinh” của Trang Tử, của “Sử ký Tư Mã Thiên” và văn chương cổ Đông phương nói chung. Giờ thì ông có gì mới không?
- Vậy tôi có gì cũ không? Chỉ sợ tôi không còn sức khỏe và thời gian…
* Chỉ sợ không còn nhiều thời gian
Trừ mấy cuốn sách đã in, chồng bản thảo đã hoàn thành của ông, thể loại tiểu thuyết còn khá nhiều: “Những tháng năm nghiệt ngã”, “Vật gia bảo một dòng họ”, “Phác thảo về một cuốn dư địa chí”, “Bên này trần gian”. Hầu hết số này, tôi được đọc từng chương mỗi khi đến chơi, ông không kiềm chế được cái sự khoe khoang này. Thực ra chính ông cũng hồi hộp chờ nghe “nhận xét” của độc giả - tôi, mà ông coi như một lần có người chịu nghe, chịu nghĩ về trang viết của mình là đã “xuất bản”.
Trước đây, ông từng lo sách ông khó in. Đã có trớn vài năm nay, chắc những cuốn còn lại tiếp tục đến với bạn đọc?
Nguyễn Thanh Hiện sinh năm 1940 (Canh Thìn), quê ở xã Nhơn Tân, huyện An Nhơn.
Tác phẩm:
“Khoảnh khắc giữa ngày và đêm” (tập truyện ngắn, 1986); “Khúc rọ rưa” (tập truyện ngắn, 1998); “Trở lại Xương Quơn” (tiểu thuyết, 2007); “Người đánh cắp sự thật” (tiểu thuyết, 2008).
|
- Tôi có quá ít thời gian để “làm vi tính” lại những bản thảo ấy. Cái nào làm được trước thì gửi in trước. Giờ đang viết trên máy tính cuốn “Tặng vật của trời”. Sức khỏe lương ương quá, lại hàng ngày phải chăm 2 đứa cháu nội. Cũng thích. Quan sát cái bi bô con trẻ cũng giúp ích cho mình nhiều lắm. Mấy chương ông Ruông trò chuyện với đứa cháu nội, thằng Cỏ, trong “Người đánh cắp sự thật” là nhờ chăm cháu đó. Là nói cụ thể thôi chứ trừ chuyện tình cảm, cái ích lợi còn nhiều hơn.
Vậy thuê người đánh vi tính…
- Mỗi lần làm là một lần sửa chữa, không thể giao cho người khác. Tôi vừa muốn làm lại cho xong mấy tập viết tay, lại cứ bị các ý tưởng ám, nên ngồi vào máy luôn muốn viết cái mới. Trong sáng tác có cái “tức thì”. Đây là điều người cầm bút không thể nghĩ trước được. Tình yêu cũng là “tức thì” như văn chương. Chỉ lo không còn mấy thời gian…
(Thực hiện) | 
