Bán đảo Phương Mai. Ảnh: Văn Lưu

Bán đảo Phương Mai được nối với dãy Triều Châu bằng một dải núi dài chừng hai cây số, bề ngang chỉ hẹp độ nửa cây có tên Eo Vượt. Giải thích tên gọi và hình dạng của eo núi, truyền thuyết dân gian kể rằng, ngày xưa nước đầm Thị Nại không ăn sâu vào bán đảo như hiện nay. Một hôm có ông khổng lồ đến đây be bờ tát cá trong đầm. Thình lình có một con cá Vược rất lớn tung mình qua núi nhảy vọt qua biển. Ông khổng lồ chạy theo nhưng chụp không được. Tức quá ông mới giậm chân, khiến đất núi sụp xuống. Vết chân giận dữ của ông chính là vùng biển ăn sát phía Tây dải núi. Không hiểu vì truyền thuyết khổng lồ tát cá hay vì hình dáng giống cái gầu mà vũng nước có tên gọi Sòng Tát Khổng Lồ, còn dải núi sau đó có tên là Eo Vượt.

Bán đảo Phương Mai núi giăng hiểm trở, nhưng xen vào các vách đá ở dìa chân núi có những thung lũng và khoảng trống để hình thành nên các điểm dân cư, tụ tập chủ yếu thành 3 xã Nhơn Lý, Nhơn Hội, Nhơn Hải và một phần phường Hải Cảng. Dân ở đây sống bằng nghề biển và nghề nông, quanh năm chài lưới và làm ruộng.

Do địa thế hùng hiểm, bán đảo Phương Mai còn dấu trong mình những di tích kì bí. Ở đây hiện còn một ngôi chùa, tên dân gian gọi là chùa Phật Lồi. Chùa ở Hải Giang, xã Nhơn Hải. Trong chùa hiện có thờ một pho tượng bằng đá sa thạch, cao bằng hình người, sau lưng có bốn hàng chữ Phạn, dân quen gọi là chữ bùa. Theo lời kể của dân địa phương thì người ta đã tìm thấy pho tượng này ở mé bàu nước ngọt, dưới chân núi Phương Mai, rồi đem về thờ ở đây.

Có không ít những giai thoại huyền bí xung quanh pho tượng này. Người ta truyền lại rằng xưa kia pho tượng này vốn ở tận Cù Lao Xanh. Bỗng một hôm tượng biến mất. Dân đảo đi tìm khắp nơi mà không thấy. Mãi về sau, nghe tin dân ở Phương Mai tìm được tượng, dân cù lao mới xem thì thấy đúng là pho tượng họ đã mất, mới xin được rước về. Hàng trăm trai tráng khỏe mạnh xúm vào mà không làm sao khiêng nổi. Họ cho là pho tượng muốn ở lại nơi đây nên đành cúng cho chùa Phật Lồi ở Hải Giang.

Lại có chuyện kể rằng, vào những năm dịch bệnh hoành hành, tượng thường đổ mồ hôi. Dân địa phương bôi son vào lưng tượng, lấy giấy màu vàng in hàng chữ bùa rồi đem về dán ở cửa nhà, sau đó đốt đi thành tro, hòa vào nước lã uống thì khỏi bệnh. Người khỏe mạnh uống thứ nước đó cũng tránh được bệnh dịch.

Những câu chuyện mang màu sắc mê tín như vậy đã làm tôn thêm vẻ kì bí của ngôi chùa cùng pho tượng. Ngày nay chẳng còn mấy ai tin vào những câu chuyện ấy, nhưng đến Phương Mai, chẳng ai lại không muốn đến thăm quan ngôi chùa và chiêm ngưỡng pho tượng đá, một tác phẩm nghệ thuật đã sống cùng thời gian nhiều thế kỷ.

. Theo Địa chí Bình Định