Đầm Thị Nại-nơi quân Tây Sơn và quân Nguyễn Ánh có những trận giao chiến thủy quân kịch liệt. (Ảnh: TL)

Sau khi Nguyễn Nhạc chết, Cảnh Thịnh phong cho Nguyễn Bảo- thái tử  của Thái Đức làm Hiếu công, cho ăn thực ấp huyện Phù Ly, gọi là Tiểu triều.2 Trước sự việc này, bà mẹ của Nguyễn Bảo (nguyên là hoàng hậu của vua Thái Đức) đau khổ nói với Bảo rằng: "Mở mang bờ cõi đều là công của cha mày cả, nay mày chỉ ăn hoa lợi thuế má có một huyện và chịu họ làm nhục thì mẹ thà chết còn hơn".3

Bùi Đắc Trụ (con của Bùi Đắc Tuyên) cùng Nguyễn Văn Huấn, Lê Trung thay nhau giúp Bảo coi thành Quy Nhơn (đổi tên từ thành Hoàng Đế), nhưng thực chất là để kiềm chế, uy hiếp Bảo nên Bảo rất bất bình ngầm chống lại Cảnh Thịnh. Nhân đấy, Nguyễn Ánh đã lợi dụng để mua chuộc Nguyễn Bảo.

Năm 1795, ở Phú Xuân có nội biến. Các tướng ép Cảnh Thịnh bắt Bùi Đắc Tuyên bỏ ngục, cho người vào Quy Nhơn bắt Bùi Đắc Trụ giải về Kinh rồi dìm xuống nước chết. Trần Quang Diệu4 đóng quân ở Diên Khánh vội đưa quân về cứu phe cánh Bùi Đắc Tuyên. Trần Quang Diệu cho mở phòng tuyến ở phía nam sông Hương để chống cự. Quang Toản phải cho người đi hòa giải. Trần Quang Diệu đề nghị cử Lê Trung vào thay Nguyễn Văn Huấn giữ đất Quy Nhơn5.

Mùa hè năm 1797, Nguyễn Ánh đem quân ra đánh Quy Nhơn. Thế quân Tây Sơn phòng thủ ở cửa Thị Nại rất vững. Nguyễn Ánh cho quân ra Đà Nẵng rồi sai người đưa mật thư cho Nguyễn Bảo, khuyên Bảo làm nội ứng giết Lê Trung lập công. Nhận được thư của Nguyễn Ánh, Bảo đã âm thầm nghe theo.

Năm 1798, từ Quy Nhơn, Lê Trung kéo quân ra Phú Xuân nhằm tạo thế cho Trần Quang Diệu trong cuộc tranh chấp triều chính để lại Uyên thành hầu giữ thành Quy Nhơn. Cơ hội đã đến, Bảo bắt Uyên hành hầu giam vào ngục rồi chiếm thành Quy Nhơn, sai Đô đốc Đoàn Văn Cát, Nguyễn Văn Thiệu vào chiếm Phú Yên rồi cho người đưa thư đầu hàng Nguyễn Ánh, xin Nguyễn Ánh đưa đại binh ra gấp chiếm lấy Quy Nhơn, Bảo xin làm tiên phong.

Nhận thư của Bảo, Nguyễn Ánh sai Nguyễn Văn Thành chỉ huy quân ra tiếp ứng cho Bảo.

Quân Nguyễn Văn Thành vừa đến Phú Yên, nghe tin Quang Toản đưa quân vào Quy Nhơn bắt Bảo, ép Bảo uống thuốc độc chết, cử Trần Danh Tuấn, Lê Văn Thanh làm trấn phủ Quy Nhơn.1

Vụ biến Tiểu triều Nguyễn Bảo, triều đình Cảnh Thịnh đổ lỗi cho Lê Trung. Lê Trung bị triệu đến, sai tráng sĩ trói lại đem chém.

Thiếu bảo Nguyễn Văn Huấn - người cùng phe cánh Trần Quang Diệu cũng bị đem giết.

. Theo Địa chí Bình Định

-----------------------------------------------------------------------------

1 Bùi Đắc Tuyên và hoàng hậu họ Phạm (mẹ Cảnh Thịnh) là anh em cùng mẹ khác cha.

2 Lúc đó Nguyễn Bảo 17 tuổi - anh con bác ruột của Cảnh Thịnh.

3 ĐNCBLT, Q.30, sđd, tr. 67-69.

4 Trần Quang Diệu có vợ là Bùi Thị Xuân, cùng họ với Bùi  Đắc Tuyên và hoàng hậu họ Phạm (mẹ Cảnh Thịnh).

5 ĐNCBLT, sđd, tr. 189.

1 ĐNCBLT, Q.30, sđd, tr. 73, 193