Vụ tranh chấp di sản thừa kế của bốn anh em ruột, gồm: Đỗ Cọt, Đỗ Thị Tề, Đỗ Thị Chinh và Đỗ Tích hiện thường trú tại xã Tam Quan Bắc, huyện Hoài Nhơn đã qua hai cấp Tòa xét xử. Đã hơn 3 năm kể từ ngày án có hiệu lực pháp luật, sự việc không có gì đáng nói, nếu như TAND Tối cao không kháng nghị theo trình tự giám đốc thẩm.
Có thể tóm tắt vụ án như sau: Di sản của vợ chồng ông Đỗ Tư (chết 1945) và Phan Thị Chung (chết 1986) là một ngôi nhà nằm trên diện tích đất 837 m2 tại thôn Thiện Chánh 2, xã Tam Quan Bắc, huyện Hoài Nhơn hiện do ông Tích (là một trong số các con của ông Tư, bà Chung) quản lý, sử dụng.
Ngày 20.10.2003, ba anh em ông Đỗ Cọt, Đỗ Thị Chinh và Đỗ Thị Tề khởi kiện yêu cầu ông Đỗ Tích chia thừa kế. Quá trình điều tra, tòa án sơ thẩm cho rằng thời hiệu khởi kiện về thừa kế đã hết. Mặc dù vậy, theo hướng dẫn của Phòng Giám đốc kiểm tra (TAND tỉnh), TAND huyện Hoài Nhơn vận dụng chế định tài sản thuộc sở hữu chung để chia đều giá trị, mỗi phần được 48 triệu đồng, buộc ông Đỗ Tích phải thối nhượng giá trị cho các anh, chị em; đồng thời các đương sự phải nộp án phí theo giá ngạch.
Ông Đỗ Tích kháng cáo. Tại bản án phúc thẩm số 89/2006/DSPT ngày 28.6.2006, TAND tỉnh đã nhận định rằng, do vợ chồng cụ Tư chết trước ngày 1.7.1991 nên thời hiệu về thừa kế đã hết tại thời điểm 20.10.2003 và cũng không có căn cứ để xác định ngôi nhà của vợ chồng cụ Tư là tài sản chung nên quyết định sửa án sơ thẩm số 27, ngày 20.3.2006 của TAND huyện Hoài Nhơn, bác yêu cầu của các nguyên đơn, công nhận quyền sở hữu nhà ở, đất ở cho ông Đỗ Tích.
Sau khi xem xét đơn khiếu nại của các ông, bà Đỗ Cọt, Đỗ Thị Tề, Đỗ Thị Chinh và nghiên cứu hồ sơ vụ kiện. Tòa án nhân dân Tối cao nhận định: Lẽ ra, Tòa án cấp sơ thẩm phải căn cứ vào điểm b, khoản 1 điều 168; khoản 2, điều 192 và khoản 3, điều 193 của Bộ luật TTDS để trả lại đơn khởi kiện, tài liệu, chứng cứ kèm theo và tiền tạm ứng án phí cho các nguyên đơn. Tòa án cấp sơ thẩm thụ lý, giải quyết là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Các đương sự kháng cáo, lẽ ra, Tòa án cấp phúc thẩm phải căn cứ điều 278 Bộ luật Tố tụng Dân sự để hủy án sơ thẩm và đình chỉ giải quyết vụ án. Thế nhưng, TAND tỉnh đã quyết định sửa bản án sơ thẩm để bác yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, công nhận quyền sử dụng diện tích 837 m2 đất cho ông Tích là không đúng.
Từ nhận định trên, ngày 18.6.2009, TAND Tối cao đã ban hành kháng nghị số 284/2009/KN-DS, yêu cầu Tòa Dân sự TAND Tối cao xét xử giám đốc thẩm, hủy hai bản án sơ, phúc thẩm nêu trên; giao hồ sơ vụ án cho TAND huyện Hoài Nhơn xét xử sơ thẩm lại theo đúng quy định của pháp luật.
Nhìn ở góc độ của tiến trình cải cách tư pháp, chúng tôi cảm nhận rằng, có một điều gì đó không ổn qua việc xử lý vụ án này ở cả ba cấp Tòa, nhất là sau khi có kháng nghị giám đốc thẩm của TAND Tối cao. Chúng tôi thấy rằng, nội dung và tình tiết vụ án không có gì phức tạp song quá trình giải quyết phải qua ba cấp Tòa án và đến hơn 3 năm sau lại quay trở về điểm xuất phát.
Thời hiệu khởi kiện về thừa kế đã hết là quá rõ ràng; việc xác định tài sản là sở hữu chung trong trường hợp này cũng không có gì phức tạp; song tại sao Tòa án cấp sơ thẩm lại “vận dụng” chế định này một cách tùy tiện và khó hiểu đến như vậy.
Cũng cần phải nói thêm rằng, hình như có một sự nhầm lẫn hoặc sai sót nào đó trong nội dung bản kháng nghị số 284 này. Bởi vì, phần nhận định của TAND Tối cao thì lẽ ra Tòa án hai cấp phải trả lại đơn kiện và tài liệu, chứng cứ cho đương sự; hủy án, đình chỉ… Nhưng cuối bản kháng nghị, TAND Tối cao lại yêu cầu: “Hủy án, giao hồ sơ về cho TAND huyện Hoài Nhơn xét xử sơ thẩm lại theo đúng trình tự của pháp luật”.
Được biết, rườm rà về thủ tục tố tụng đã gây ra bao phiền toái cho người dân như trường hợp nêu trên không phải là cá biệt. Qua vụ việc tưởng chừng như đơn giản này, sự mong mỏi về một bước tiến trong cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 49 của Bộ Chính trị sao còn xa quá.
| 
