Bài 1: Cách mạng Tháng Tám - ý nghĩa lịch sử và hiện thực

Bài 2: Cách mạng Tháng Tám - bài học lớn về nắm bắt thời cơ

Ngày 19.8.1945, hơn 10 vạn quần chúng thủ đô Hà Nội đã tham gia mít tinh mở đầu cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Ảnh: T.L

Tháng 8.1945, chỉ trong vòng không đầy một tuần, quân đội Xô Viết đánh tan gần 1 triệu quân Quan Đông của Nhật tại Mãn Châu (Trung Quốc), buộc phát xít Nhật đầu hàng Liên Xô và Đồng minh vô điều kiện. Tin Nhật đầu hàng vô điều kiện đã nhanh chóng thổi bùng lên ngọn lửa cách mạng trong toàn quốc, từ thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến miền núi, khắp cả Bắc, Trung, Nam. Lúc này, các tầng lớp trung gian đã ngả hẳn về cách mạng, hàng ngũ địch hoang mang, khủng hoảng, do dự, chia rẽ đến cực điểm, quần chúng sẵn sàng hy sinh cho mục tiêu cuối cùng của cách mạng.

Từ xuất phát điểm ấy, ngày 15.8.1945 khi nhận được tin phát xít Nhật chính thức đầu hàng Đồng Minh vô điều kiện, Xứ ủy Bắc Kỳ đã triệu tập ngay một hội nghị tại làng Vạn Phúc (Hà Đông) bàn kế hoạch chuẩn bị tiến hành khởi nghĩa. Hội nghị đã quyết định thành lập Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội (tức Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội).

Ngày 16.8, Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội đã quyết định triệu tập hội nghị mở rộng gấp rút công tác chuẩn bị Tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân. Hội nghị kiểm điểm lại tình hình, phân công cán bộ phụ trách các hướng, đồng thời quyết định kế hoạch phá cuộc mít tinh). Hội nghị chủ trương biến cuộc mít tinh của Tổng hội công chức (sẽ diễn ra ngày hôm sau, là cuộc mít tinh của lực lượng thân Nhật nhằm mục đích ủng hộ Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim) thành cuộc mít tinh của quần chúng ủng hộ cách mạng và nếu có điều kiện thuận lợi sẽ biến thành cuộc biểu tình tuần hành ủng hộ Việt Minh.

Đến chiều ngày 17.8, cuộc mít tinh vừa mới bắt đầu, Việt Minh bất ngờ giương cờ đỏ sao vàng, xông lên chiếm lấy diễn đàn, kêu gọi nhân dân vùng dậy trước con mắt kinh hoàng của phát xít Nhật và bọn tay sai. Các đội tự vệ chiến đấu xuất hiện với vũ khí trong tay bảo vệ cho đội Tuyên truyền xung phong diễn thuyết, hô hào quần chúng ủng hộ Việt Minh.

Trưa ngày 18.8, khoảng 3000 công nhân các xưởng sửa chữa ôtô, các xí nghiệp lớn tổ chức biểu tình trước phủ Khâm sai, ủng hộ cách mạng. Tối ngày 18.8, không khí chuẩn bị khởi nghĩa bùng lên khắp thành phố. Đội Xung phong đột nhập nhà in báo “Tin mới” hướng dẫn công nhân in thêm những khẩu hiệu truyên truyền, hô hào quần chúng khởi nghĩa.

Sáng ngày 19.8, Hà Nội bừng lên không khí đấu tranh, hàng vạn nông dân, công nhân ngoại thành và các huyện Thanh Trì, Thường Tín, Phú Xuyên, Hoài Đức, Đan Phượng (Hà Đông), Gia Lâm (Bắc Ninh) mang theo cờ Việt Minh cùng gậy gộc, mã tấu, dao phạt bờ, câu liêm và súng từ khắp các cửa ô dồn dập tiến vào thành phố. Quảng trường Nhà hát Lớn chưa bao giờ đông đến thế, trên quảng trường là cả một rừng cờ đỏ giữa biển người. Trưa 19.8, cuộc mít tinh bắt đầu, sau phút mặc niệm để tưởng nhớ các chiến sỹ đã hy sinh, nhạc “Tiến quân ca” vang lên hùng tráng, tất cả hướng về lá cờ đỏ sao vàng…

Du kích đánh địch trên đường 191. Ảnh: T.L

 

Ngay sau đó, dưới sự chỉ đạo của Ủy ban quân sự cách mạng, cuộc mít tinh chuyển thành biểu tình vũ trang, đi đánh chiếm các vị trí đầu não quan trọng của địch. Một nửa quần chúng phía trước tiến về phủ Khâm sai, nổ súng thị uy, hô vang khẩu hiệu ủng hộ cách mạng. Trước khí thế hùng hậu của quần chúng, đoàn quân cách mạng tiến về phủ Khâm sai mà không gặp sức kháng cự nào đáng kể, các đội lính bảo an ngay sau đó chất khí giới nộp cho quân cách mạng. Chiếm xong phủ Khâm sai, đội Xung phong, Tự vệ và quần chúng tiến sang Tòa thị chính, tại đây Thị trưởng chính quyền bù nhìn Trần Văn Lai đã giao chính quyền lại cho nhân dân. Tại Sở cảnh sát, do được vận động từ trước nên anh em cảnh sát đã ngả về cách mạng nhanh chóng. Việc chiếm trại Bảo an binh gặp nhiều khó khăn hơn, có lúc tưởng chừng như đổ máu vì quân Nhật quyết tâm giữ lấy kho vũ khí, nhưng bằng mưu trí, sự khéo léo của ta, đến 4 giờ chiều quân Nhật đã rút lui.

Chiều ngày 19.8, cả Hà Nội ngập tràn trong niềm vui cuộc khởi nghĩa giành chính quyền đã thành công, chính quyền đã nằm trong tay nhân dân. Trong không khí thắng lợi, ngày 20.8.1945 chính quyền cách mạng ra mắt quốc dân trong tiếng vỗ tay vang dội. Hà Nội từ ngày hôm ấy lại trở về với tư cách là người chủ của nước Việt Nam anh hùng.

Thắng lợi ngày 19.8.1945 của nhân dân Hà Nội là thắng lợi của trí tuệ và lòng quả cảm, ngày này đi vào lịch sử dân tộc như một biểu tượng cho thắng lợi chung của cách mạng Tháng Tám trong cả nước.

Cuộc khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội vào ngày 19.8.1945 đã góp phần quan trọng quyết định kết thúc nhanh chóng quá trình tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.

• Phúc Trần