Phụ nữ Ba na (Vĩnh Thạnh)

Đến bất cứ làng nào của người Ba na, chúng ta dễ nhận thấy nghệ thuật điêu khắc tập trung chủ yếu ở ngôi nhà rông, bắt đầu từ cầu thang lên sàn đến nóc. Các bức điêu khắc này thường được bàn tay các nghệ nhân tài hoa chạm nổi, ngoài những hoa văn hình học còn có cả hình người, hình chim thú. Mỗi con vật được chạm thường phản ánh ước lệ một nội dung rất súc tích, theo Bok Vin - một già làng ở Kon Blo (xã Vĩnh Sơn), cho biết: hình tạc chim Plang hay chim khách tượng trưng cho lòng hiếu khách, cởi mở của dân làng đối với cư dân xung quanh. Chim Pliêu hay chim chào mào tượng trưng cho tiếng ríu ra, ríu rít, tụ họp đông vui của nhiều thế hệ. Một hàng Kơ tớp, những con cu cườm, cu gáy đứng trên nóc nhà rông cho thấy một vụ mùa bội thu, lắm ngô nhiều thóc. Chim nhồng, chim két tức chim Jông, chim Dyé, những loài chim học được cách nhại lại tiếng người, ân cần mời mọc mọi người uống rượu cần...

Những loài chim nêu trên cũng thường được đẽo gọt thành những khối tượng tròn để vào những chỗ đặt những điêu khắc gỗ. Ngoài ra, chúng ta còn bắt gặp những khối tượng gỗ tạc hình chim bói cá, chim gõ kiến, chim đại bàng, chim đưm, chim cú... Tượng thú được tạc phổ biến là các loại khỉ, thỉnh thoảng cũng bắt gặp tượng các loại chồn, voi.

Trong các khối tượng gỗ, những hình nhân thường được các nghệ nhân Ba na Kriêm gia công nhiều nhất. Chúng là những con rối biết cử động, được sơn phết bằng những loại phẩm màu, có khi còn được cho đeo các đồ trang sức. Những con rối này như một loại búp bê, được làm ra để mua vui trong các ngày lễ hội của buôn làng. Để bảo vệ hoa màu trên đồng ruộng, trên nương rẫy, họ cũng tạo ra những con rối làm bù nhìn biết cử động khi có gió thổi hoặc do người kéo để xua đuổi các loài chim sẻ, chim ri và các loài sóc, chuột phá phách. Đặc biệt, trong những buổi lễ cầu may đồng bào thường bện những con rối bằng hoa lau treo ở trên cây nêu, treo ngoài đường, trên cổng làng. Họ cũng dùng mò o, tre để đan bện những con rối thể hiện lòng cầu mong ước muốn được đông con, nhiều cháu; những bầy chim đan bằng nan tre màu trắng cắm ở bến nước để cầu mong mưa thuận gió hòa. Bên cạnh những khối tượng được tạc hoàn chỉnh, cũng có những loại tượng có tính ước lệ nên chỉ được lưu ý có phần mặt hay phần đầu.

Điểm khác biệt giữa người Ba na Kriêm với các nhóm người Ba na khác là họ không có các loại tượng nhà mồ. Kỹ thuật chạm khắc trên đá chưa tìm thấy ở vùng người Ba na Kriêm hiện đang cư trú, dù rằng thành Ta Cơn và những lâu đài kỳ vĩ bằng đá ở Vĩnh Sơn vẫn đang thách thức với thời gian và những nhà văn hóa về một huyền thoại mang đậm chất sử thi của người Ba na Kriêm Vĩnh Thạnh.

. Nguyễn Hoàng An