Phong trào khởi nghĩa Tây Sơn

Hào quang rạng rỡ núi sông, cõi bờ.

Tây Sơn dòng dõi họ Hồ,

Quê hương xứ Nghệ bị lùa vào Trong

Đưa lên Thượng Đạo khẩn hoang,

Lập làng, mở đất, gian nan nào bằng !

Họ Hồ sinh hạ ba nam,

Hai Trầu rất giỏi bán buôn Trường Trầu;

Ba Thơm, một đấng mày râu

Giỏi văn lẫn võ, chí cao hơn người;

Còn thầy Tư Lữ hiền từ

Tu theo một phái đạo Hồi-Itslam.

Có người vốn ở kinh thành

Là Trương Văn Hiến nổi danh đức, tài.

Vì chưng bị bọn tay sai

Rắp tâm tìm cách thẳng tay trả thù (1)

Nên vào mở một trường tư

Tại miền Tuy Viễn, học trò rất đông.

Anh em nhà họ Tây Sơn

Được thầy ưu ái bảo ban tận tình.

Nguyễn Huệ sắc sảo, thông minh

Thầy truyền dạy phép dùng binh thần tình.

Tương truyền lời sâm vang rền :

“Phụ Nguyên trì thống”, mọi miền xôn xao...

Tây Sơn xuất hiện anh hào

Ấn vàng, kiếm bạc trời trao núi Hoành.

Nơi đây, phần mộ thân sinh

Tây Sơn tam kiệt hiển linh, bí huyền.

Vâng theo sứ mạng thiêng liêng

Đổi Hồ ra Nguyễn đứng lên giương cờ

Giúp dân dựng nước, diệt thù,

Lấy nhà giàu có chia cho dân nghèo.

Khẩu hiệu rất hợp lòng người,

Anh hùng, hào kiệt khắp nơi kéo về

Tây Sơn-Thượng Đạo-An Khê

Dựng xây căn cứ, lo bề quân lương.

Ngày đêm náo nức luyện quân,

Mua, rèn vũ khí, mở mang hậu cần.

Quy tụ đủ mọi thành phần

Cần lao, võ sĩ, văn nhân, phú hào...

Đồng bào người Thượng vùng cao

Nhất tề hưởng ứng nhập vào nghĩa quân;

Chúa bà Thị Hoả, người Chăm

Đem quân hăng hái tháp tùng Tây Sơn...

Khắp vùng Thượng Đạo rộn ràng,

Khẩn trương chuẩn bị ra quân trận đầu...

Sau khi làm lễ tế cờ

Tại dốc Cây Ké trên đèo An Khê,

Ầm ầm binh mã kéo về

Bà Phù thung lũng đề huề khao quân. (2)

Nghĩa quân điệp điệp, trùng trùng

Xuống miền Hạ Đạo, khí hùng uy linh!

Kiên Thành, đặt đại bản doanh,

Bàn mưu, tính kế đánh thành Quy Nhơn.

Nguyễn Nhạc vào cũi tự giam

Sai người khiêng nộp cho quan phủ thành.

Khắc Tuyên mừng rỡ lệnh truyền (3)

Giam vào ngục tối, xử hình nay mai...

Ung dung tháo cũi ra ngoài,

Nguyễn Nhạc làm hiệu, quân ngoài xông vô.

Nửa đêm bị đánh bất ngờ,

Khắc Tuyên hoảng sợ vội lo thoát nàn...

Quân triều bạt vía, kinh hồn ,

Cúi đầu quy phục;  Tây Sơn chiếm thành.(4)

Nghĩa quân thừa thắng tấn công

Đánh ra Quảng Ngãi và vùng Quảng Nam.

Tây Sơn như ngọn triều cường

Khiến cho quân Nguyễn nát tan tinh thần

Thảy đều khuất phục, quy hàng

Xin theo đại nghĩa góp phần cứu dân..

Bính Thân, Nguyễn Nhạc xưng vương, (5)

Xây thành Hoàng đế ngang tầm quốc gia.

Tử Cấm Thành rất nguy nga,

Còn Lầu Bát Giác thật là uy phong .

Điện Chính Tâm, Cung Quyển Bồng

Đậm đà văn hoá tổ tông Tiên Rồng .

Bờ thành lớp lớp đá ong

Nhằm ngăn quân giặc tấn công ngoài vào.

Ngoài thành dựng Đàn Nam Giao

Để vua tế lễ, cầu siêu đất trời.

Mậu Tuất, Nguyễn Nhạc lên ngôi

Hoàng đế Thái Đức, muôn người hân hoan!

Bính Thân, Đinh Dậu, hai lần, (6)

Tây Sơn dồn dập tấn công Gia Định thành.

Phúc Thuần, tên chúa ngông nghênh

Của dòng họ Nguyễn bỏ mình nơi đây.

Hắn có một  đứa con trai

Tên là Nguyễn Ánh, phương Tây bảo toàn,

Bá Đa Lộc rất tận tâm

Giúp cho Nguyễn Ánh luyện quân, mua thuyền

Tăng cường thế lực mạnh lên

Ngõ hầu giành lại chủ quyền phương nam..

Nhâm Dần, Quý Mão, Tây Sơn (7)

Đem quân vượt biển tấn công Cần Giờ.

Nguyễn Ánh chạy xuống Mỹ Tho

Trốn ra Phú Quốc nương nhờ phương Tây (8).

Tây Sơn siết chặt vòng vây

Cổ Long, Phú Quốc cả ngày lẫn đêm.

Bị vây hãm ba vòng thuyền,.

Chúa tôi họ Nguyễn hết đường thoát thân.

Nào ngờ một trận bão giông,

Binh thuyền Nguyễn Huệ biển Đông bị chìm!

Nguyễn Ánh lén trốn sang Xiêm

Cầu xin viện trợ, cúi xin nương nhờ...

Xiêm La, đế quốc bấy giờ

Luôn ôm mộng tưởng lấn bờ cõi ta.

Vua Xiêm chớp lấy thời cơ

Cử quân năm vạn, định giờ xuất chinh,

Thuỷ quân từ vịnh Hà Tiên,

Bộ binh từ đất Cao Miên đánh vào.

Hà Tiên đến mũi Cà Mau

Quân Xiêm hống hách gây bao oán hờn,

Thẳng tay đàn áp dân lành,

Những ai chống cự thì phanh xác liền.

Thấy dân không dám đứng lên,

Quân Xiêm ngạo mạn ngày đêm rượu chè..

Hay tin can thiệp Xiêm La

Kéo vào dày xéo mả mồ tổ tiên,

Mang theo hai vạn binh thuyền,

Nguyễn Huệ vào miệt sông Tiền đóng quân,

Cần Thơ đặt đại bản doanh,

Ung dung bố trận, bài binh đợi chờ

Triều lên, trăng sáng, gió to,

Cho quân mai phục, định giờ tấn công.

Dụ cho quân địch vào tròng,

Tiên phong vỗ mặt đánh đòn rất đau,

Thuỷ quân chặn trước, khóa sau,

Pháo binh cấp tập bắn vào quân Xiêm,

Hoả công đốt sạch chiến thuyền

Khiến quân xâm lược chết chìm rất đông.

Tướng Xiêm hung hãn Lục Côn

Phơi thây tại trận; tàn quân kinh hoàng,

Chiêu Sương cùng với Chiêu Tăng

Tìm đường tẩu thoát với ngàn tàn binh.

Quân thù xiêm giáp tan tành

Trốn về bản quốc, ô danh vô cùng!

Rạch Gầm-Xoài Mút lẫy lừng

Chiến công oanh liệt bảo toàn non sông,

Giữ nền độc lập hoàn toàn,

Hà Tiên cho đến Hải Vân nối liền.

Giáp Thìn, thời khắc khó quên (9)

Quân Nguyễn sạch bóng mọi miền nước ta!

Quyết tâm nhất thống sơn hà

Diệt trừ chúa Trịnh đang đà suy vong,

Dẫn đầu ba vạn binh hùng,

Bắc Bình vương Nguyễn Huệ hai đường kéo quân

Tiến ra giải phóng Phú Xuân,

Nhân dân hưởng ứng phá tan luỹ thành

Từ Quảng Trị dến Quảng Bình

Bảo đồn quân Trịnh tan tành ra tro.

“ Phò Lê, diệt Trịnh “ giương cờ,

Tây Sơn thừa thắng tiến ra Bắc Hà

Đập tan quân Trịnh thối tha,

Thăng Long rực rỡ cờ hoa chào mừng!

Hiển Tông vui gả Ngọc Hân

Nguyễn Huệ bái tạ, rước nàng về Phú Xuân...

Vua Lê Chiêu Thống đớn hèn

Rước voi dày mả tổ tiên Lạc Hồng.

Quân Thanh vào đóng Thăng Long

Lộng hành, hống hách lao lung đất trời!

Đinh Mùi, Nguyễn Huệ lên ngôi (10)

Quang Trung Hoàng đế tức thời đem quân

Tiến ra quét sạch Mãn Thanh

“Sử tri Nam quốc”: chủ nhân anh hùng! (11)

Mùng Năm ngày tết Mậu Thân (12)

Thăng Long sạch bóng thù trong, giặc ngoài...

Giận tên Nguyễn Ánh rước Tây,

Quang Trung chuẩn bị diệt thù Đàng Trong,

Gửi thư hiệu triệu toàn dân

Đồng tâm hiệp lực bảo toàn non sông.

Ước mong chưa kịp làm tròn

Giữa năm Tân Hợi Quang Trung băng hà (13)

Vừa tròn ba chín tuổi hoa.

Năm sau, Nguyễn Nhạc giã từ trần gian.

Từ đây thế lực Tây Sơn

Ngày càng suy yếu, cháu con bất hoà.

Dựa vào binh lực Lang sa (14)

Chúa tôi Nguyễn Ánh đẩy đà phản công

Mậu Ngọ đánh chiếm Quy Nhơn (15)

Đổi tên Bình Định lập dinh, xây thành...

Tây Sơn sự nghiệp quang vinh

Tiếc thay chỉ có ba thập niên huy hoàng!

Nhưng trong tâm khảm nhân dân

Phong trào khởi nghĩa Tây Sơn trường tồn !

Có tài thu phục nhân tâm

Nguyễn Nhạc quy tụ danh nhân mọi miền,

Kinh thành Hoàng đế uy nghiêm,

Công lao Thái Đức lưu truyền nghìn thu!

Nguyễn Huệ đức trọng, tài cao

Thiên tài quân sư, ngôi sao sáng ngời!

Quân sư giáo Hiến tuyệt vời

Tài ba chiến lược sáng soi con đường.

Biết bao võ tướng, văn thần

Một lòng vì nước, vì dân quên mình.

Nào Quang Diệu, Bùi Thị Xuân,

Nào Võ Văn Dũng... sử vàng lưu danh !

Nhân dân Bình Định đinh ninh

Muôn đời thừa kế, tôn vinh, tự hào

“ Anh hùng áo vải cờ đào

Giúp dân dựng nước xiết bao công trình”.(16)-

(1)   Trương Văn Hiến bị truy nã vì có người bà con là Nội Hữu

       Trương Văn Hạnh bị quyền thần Trương Phúc Loan sát hại.

(2)       Được nghĩa quân Tây Sơn gọi là thung lũng Tâm Phúc.

(3)       Tuần phủ Quy Nhơn Nguyễn Khắc Tuyên.

(4)       Tây Sơn chiếm thành Quy Nhơn mùa thu 1773.

(5)       Năm Bính Thân, 1775.

(6)       Năm 1776 và 1777.

(7)       Năm 1782 và 1783.

(8)       Bá Đa Lộc và giáo sĩ phương Tây đang ở Phú Quốc.

(9)       Năm 1785.

(10)   Năm 1788.

(11)   Trong bài Hịch của Quang Trung.

(12)   Năm 1789.

(13)   Năm 1792.

(14)   Thực dân Pháp.

(15)   Năm 1799.

(16)   Trong Ai tư  vãn của Ngọc Hân công chúa.