Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh vừa chính thức công nhận Khu lăng mộ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ Mai Thế Quý là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Theo chính sử còn ghi lại thì Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ Mai Thế Quý quê ở xã Phù Lưu, huyện Thiên Lộc (nay là xã Hồng Lộc, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh). Ông sinh năm Nhâm Ngọ (1822), đậu cử nhân khoa Nhâm Tý (1852) và đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ, xuất thân khoa Quý Sửu đời vua Tự Đức năm thứ 6 (1853) lúc 32 tuổi.
 |
|
Bia ghi danh Tiến sĩ Mai Thế Quý được lưu giữ tại nhà thờ họ Mai ở Hồng Lộc, Lộc Hà, Hà Tĩnh. |
Sau đó được bổ nhiệm chức làm Hàn lâm viện, Tri phủ Lâm Thao, rồi Hộ lý tuần phủ tỉnh Quảng Yên. Năm Tự Đức thứ 21 (1868) được bổ Hải Phòng Hiệp lý Hải Dương, kiêm Quản nhu năng quan. Sau sung tán tương quân thứ Lạng Bình, tán lý quân thứ Tuyên Quang. Năm Tự Đức thứ 29 (1876) vua Tự Đức giao cho giữ chức Trung phụng Đại phu, Binh bộ Tham tri kiêm các chức như Đô sát viện Hựu phó, Đô ngự sử Tuần vũ Tuyên Quang, đề đốc quân vụ điều hành việc quân, quản lý lương thực và biên phòng ở Thái Nguyên.
Năm Tự Đức thứ 30 (1877), ngày 30/2, khi đang đóng quân tại Yên Hà để trù tính việc phòng thủ 6 tỉnh biên giới thì ông bị bệnh và mất vào ngày 23/6 năm Đinh Sửu (1877). Thi hài của ông được triều đình Huế đưa về an táng tại Rú Đất, quê hương ông. Thương tiếc tài năng, đức độ của ông, Triều đình Huế ban sắc chỉ lập đền thờ, giao cho làng Phù lưu, huyện Thiên Lộc (nay là xã Hồng Lộc, huyện Lộc Hà) hằng năm tế lễ theo nghi lễ của triều đình.
Trong suốt 24 năm làm quan dưới triều nhà Nguyễn thì có 13 năm Mai Thế Quý phải trấn trị vùng biên giới phía bắc (Lạng Sơn, Quảng Yên, Tuyên Quang) với chức Tuần Vũ. Suốt 10 năm đi đánh giặc thổ phỉ, mạnh nhất là giặc khách cờ vàng do Hoàng Sùng Anh và lang đạo Nông Hùng Thạch cầm đầu. Với tài cầm quân ông đã dẹp yên quân thổ phỉ đưa lại yên bình cho người dân vùng biên giới và đến nay, trong dân gian vẫn luôn truyền miệng cho nhau câu: “Mai tồn Tuyên tại/ Mai bại Tuyên vong”. (Nghĩa là: còn Mai Thế Quý, còn Tuyên Quang/ Mai Thế Quý bại, Tuyên Quang bại).
Cuộc đời làm quan, Mai Thế Quý có 9 lần được nhà vua ban thưởng và 11 lần bị triều đình khiển trách.
Hiện, tại nhà thờ họ Mai đại tôn, xã Hồng Lộc, huyện Lộc Hà, còn lưu giữ một bộ hiện vật quý gồm văn bia đá được đúc bằng đá thanh khối (0,6x0,8 m), thân và bệ bia được ghép với nhau bằng con mộng, làm năm 1879, dưới đời vua Tự Đức năm thứ 32. Nội dung văn bia ghi rõ công danh của Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ Mai Thế Quý và ba bộ câu đối được làm bằng gỗ quý, khảm xã cừ, kích thước đều nhau (2 x 0,28 m).
.Theo Báo Đất Việt | 
