Quy hoạch khu di tích chiến thắng Đồi 10.

Cứ điểm đồi 10 là tấm lá chắn bảo vệ chi khu quận lỵ Tam Quan, quan trọng hơn nó còn là cửa ngõ phía Bắc tỉnh Bình Định, ranh giới giữa vùng I và vùng II chiến thuật của chế độ cũ. Nhiều trận đánh ác liệt diễn ra tại vị trí chiến lược này. Tiêu biểu là trận đánh chiếm Đồi 10 ngày 7.2.1965 (mùng 5 tháng giêng âm lịch) của tiểu đoàn đặc công 409. Đồi 10 là một chứng tích lịch sử trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ. Di tích chiến thắng Đồi 10 được xếp hạng di tích cấp tỉnh, năm 1998 và xếp hạng di tích cấp quốc gia, năm 2006.

Vừa qua, UBND huyện Hoài Nhơn tổ chức báo cáo quy hoạch chi tiết xây dựng tỉ lệ 1/500 công trình khu di tích lịch sử chiến thắng Đồi 10 do Trung tâm Quy hoạch và Kiểm định xây dựng, Sở Xây dựng thực hiện. Nguồn kinh phí lấy từ ngân sách huyện Hoài Nhơn và tỉnh Bình Định. Ước tính ban đầu khoảng trên 10 tỉ đồng và sẽ phân kỳ đầu tư thực hiện.

Bình Định nói riêng và cả nước nói chung, tượng đài di tích cách mạng mà đặc biệt là di tích chiến thắng, không gần gũi nhau về ý tưởng, thì cũng na ná nhau về bố cục. Một tượng đài chiến thắng thường dựa vào bố cục khuôn mẫu: bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương phối hợp với quần chúng đấu tranh, súng và cờ. Đề án quy hoạch thiết kế xây dựng, tôn tạo năm 2002 và đề án quy hoạch tôn tạo năm 2010 của khu di tích Chiến thắng Đồi 10 hoàn toàn khác nhau. Ý tưởng đề án năm 2002 là xây dựng tượng đài chiến thắng, còn ý tưởng đề án năm 2010 là phục hồi những yếu tố di tích gốc nhằm tái hiện cứ điểm đồi 10 năm xưa.

Diện tích khu di tích theo quy hoạch mới rộng gần 10ha, gồm: Sân hành lễ; khu nhà quản lý, đón tiếp khách và trưng bày bổ sung di tích; khu phục dựng di tích; khu rừng cảnh quan; khu nghĩa trang liệt sĩ và một số công trình phụ trợ khác. Tổ chức không gian quy hoạch, kiến trúc cảnh quan tuân thủ nguyên tắc: triệt để tận dụng và khai thác tối đa cảnh quan tự nhiên, khu vực xây dựng không làm thay đổi lớn địa hình, địa mạo và hài hòa với cảnh quan thiên nhiên.

Giải pháp quy hoạch tôn tạo nhằm phục hồi di tích gốc tạo thành một Bảo tàng ngoài trời với 3 khu di tích: Trận địa pháo Đồi 10 gồm có giao thông hào, bờ rào kẽm gai, lô cốt đầu cầu (lô cốt cảnh giới), hầm chỉ huy, lô cốt trú ẩn, trận địa pháo. Từ Đồi 10 đi về phía Tây (giữa Đồi 9 và Đồi 10) là sân bay lên thẳng với một không gian mặt bằng tự nhiên có máy bay lên thẳng đậu. Trận địa pháo Đồi 9 cũng có hầm hào, rào kẽm gai lô cốt, trận địa pháo. Tuy nhiên, điểm nhấn chung cho toàn khu di tích là trận địa pháo Đồi 10. Ngoài ra, quy hoạch còn phục hồi đoạn địa đạo của bộ đội đào ở chân đồi.

Việc thay đồ án thiết kế xây dựng tượng đài bằng đồ án phục hồi di tích Khu di tích Chiến thắng Đồi 10 là một bước đột phá trong quy hoạch tôn tạo di tích cách mạng. Bên cạnh nhà trưng bày bổ sung di tích, việc phục hồi hầm hào, lô cốt, trận địa pháo, sân bay… của cứ điểm Đồi 10 sẽ là một Bảo tàng ngoài trời hấp dẫn khách tham quan và là một địa chỉ giáo dục truyền thống sinh động cho thế hệ sau.

• Nguyễn Thanh Quang