Lại Giang gồm 2 sông Kim Sơn và An Lão nhập lại, trải dài qua ba huyện Hoài Ân, An Lão và Hoài Nhơn. Là một con sông đẹp, nước trong, cát trắng, mặt sông phẳng lặng như mặt hồ, nước xanh biêng biếc mênh mông hòa với màu xanh cây trái, đồng lúa nương dâu hai bên bờ tạo thành bức tranh thiên nhiên yên ả, hữu tình. Sông núi ảnh hưởng rất nhiều đến con người nên con gái Lại Giang vừa hiền lại vừa đẹp:
 |
|
Nơm cá trên sông Lại Giang. |
Gái Lại Giang da trắng, tóc dài
Nhìn nhau một khắc, nhớ hoài ngàn năm!
Lại Giang còn có một đặc sản nổi tiếng khắp vùng đó là cá bống.
Cá bống thích sống những vùng nước chảy lờ đờ, chúng nằm sát mặt cát, đuôi vây khe khẽ rung, hai mang phập phồng, ít bơi lội. Thịt cá bống trắng tinh, thớ nhuyễn, có mùi thơm, không tanh như các loại cá khác, chỉ có một xương sống rất mềm, dưới bụng chứa cục mỡ màu trắng hồng to bằng quả ớt, đây là phần ngon nhất của con cá. Cá bống kho tộ dành cho người giàu sang quyền quý vì cầu kỳ; còn với bà con thì bống kho tiêu cũng đã là nhất rồi!
Hò xự xang bắp rang đỗ phộng/Hò xự cống cá bống kho tiêu...là hai món ăn dân gian nhưng thật đậm đà dư vị sông Lại.
Bữa cơm ngày mùa, một rá cơm gạo tám thơm, trên mâm có đĩa cá bống kho tiêu bốc khói và một đĩa rau ngọn bí ngô luộc thì thật tuyệt. Cái thơm dẻo nồng nàn của gạo mới cộng với cái béo, bùi , ngon ngọt của cá bống kho, cái ngót ngót thơm thơm của ngọn bí, đầu lưỡi cay cay vì tiêu, càng nhai càng thấm, càng ngon.
Ngày xưa, một thời cá bống Lại Giang được tiến vua!
Mỗi năm một lần, thường vào giữa tháng tám âm lịch (Trung Thu), là lúc cá bống sinh nở, cá cái bụng đầy trứng, cá đực bụng đầy mỡ. Cá bắt được chọn những con mập mạp khỏe mạnh nhất, không bị thương hay tróc vảy, rộng vào các thúng bộng đan tre có quét dầu rái. Nước rộng phải chính nước sông Lại, còn phải mang theo nước dự trữ để thay, không thì cá chết. Cá tiến vua chỉ bắt đoạn giữa sông chứ đầu sông có đá nên vảy cá có sắc rằn đen không đẹp, còn cuối sông gần cửa An Dũ ảnh hưởng thủy triều, nước lợ, thịt cá không ngon!
Ngày nay dòng sông Lại có phần khác trước, tiếng máy nước ầm ì thay xe, không cò bờ ngăn nước đầy cộng với việc rà điện bắt cá, cá bống là loài di chuyển chậm dễ bị giết hại. May còn có đoạn sông sâu, ấy là đập dâng sông Lại. Nếu không có biện pháp bảo vệ, dòng Lại Giang sẽ mất đi một giống cá quý.
| 
