Bãi tắm Hoàng Hậu.

Từ đỉnh Gành Ráng có thể phóng tầm mắt nhìn rộng cả bốn bề. Phía Nam như một bức tranh sơn thủy hữ tình với những dải núi xanh dựng thành từng lớp, nơi cao, nơi thấp chạy dọc theo ven biển đến tận Quy Hòa. Hướng về phía Bắc, lướt mắt qua dải cát vàng mịn óng, thành phố Quy Nhơn hiện lên với đường phố dọc ngang, nhà cửa san sát, suốt ngày người đi, kẻ lại. Xoay lưng vào động cát phía Tây, quay mặt ra hướng Đông là biển cả bao la một màu xanh biếc. Chếch về phía Đông Bắc là bán đảo Phương Mai án ngữ cửa Thị Nại như một tấm bình phong khổng lồ. Xa xa về phía Đông Nam, cách Quy Nhơn chừng năm kilômét có một đảo lớn, tên chữ là Thanh Châu, tục gọi là Cù Lao Xanh. Từ xa xưa những người dân biển đã coi hòn đảo này như một tiêu mốc để định hướng đi. Sau này một ngọn hải đăng đã được xây dựng trên đó. Đi dọc theo con đường đất uốn lượn theo triền núi, du khách có dịp chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc kì dị mà tạo hóa đã tạc ra. Trên một phiến đá lớn có một bức phù điêu hình mặt người. Lại có khối sơn thạch được mưa gió và thời gian trông tựa đầu một con sư tử lớn đang chồm ra biển Đông, có trụ đá tựa dáng như người vợ ngóng chồng được mệnh danh là đá Vọng Phu. Đặc biệt, ở đây có hai khối đá lớn chồng xếp lên nhau trông rất chênh vênh được gọi là Hòn Chồng. Thoạt nhìn, khối đá lớn như thể muốn rơi, vậy mà trải bao năm tháng dãi dầu nó vẫn “trơ gan cùng tuế nguyệt”, đứng vững hàng nghìn đời nay bất chấp phong ba bão tố. Từ Hòn Chồng đi dọc về hướng Bắc dọc theo bờ đá ven biển sẽ gặp những hang động hùng hiểm, kỳ bí do đá nằm chồng chất lên nhau tạo thành. Đi thêm chút nữa chợt thấy một cảnh kì lạ. Cả một bãi rộng chừng hơn bốn chục mét vuông la liệt đá xanh hình tròn, mặt nhẵn như quả trứng. Vì vậy bãi đá này có tên gọi là Bãi Đá Trứng. Phía trên bãi có một mạch nước ngầm từ khe núi chảy ra, tạo thành hai giếng nước ngọt hình lòng chảo nằm kề nhau, miệng rộng hơn một mét, sâu chừng năm mươi xăng ti mét. Phía ngoài giếng chừng 5mét có một tảng đá lớn đột ngột nhô cao trên mặt nước chừng 4mét, án ngữ những con sóng lớn từ ngoài khơi đổ vào bờ. Đi hết bờ đá ven mép biển là một bãi cát vàng mịn màng hình lười liềm mà đầu mút là Cầu Tấn. Cảnh đẹp nên thơ luôn là nguồn cảm hứng của thi ca. Ca ngợi vẻ đẹp đó, dân địa phương truyền tụng một bài thơ:

Gió Cầu Tấn trưa chiều thổi mát,

Bãi Quy Nhơn mịn cát dễ đi

Phương Mai Gành Ráng tương tri,

Ngâm câu thủy tú sơn kì thảnh thơi…

Trong tâm thức dân gian, cảnh đẹp huyền ảo bao giờ cũng là nơi có bóng dáng của thần tiên. Cũng bởi lẽ đó mà Gành Ráng là nơi có truyền thuyết Tiên xuất hiện. Bên cạnh cái tên dân giã thân quen, vùng này còn được gắn với một sự tích li kì. Chuyện kể rằng, ngày xưa có một gia đình nông dân nghèo, sinh được một cô con gái nết na, xinh đẹp. Khi lớn lên cô gái đã có một mối tình trong trắng và mê say với một chàng trai cùng làng. Nhưng trớ trêu thay tiếng đồn về nhan sắc “chim sa, cá lặn” của nàng đã lọt đến tai một viên quan hám sắc và độc ác. Y rắp tâm ép nàng làm vợ. Bằng thủ đoạn gian xảo và ỷ thế quyền lực, y bắt người con trai đi lính rồi đưa chàng tới tận nơibiến ải xa xôi đồng thời ra lệnh buộc nàng phải nộp đủ mười cân yến sào trong vòng  một tháng, nếu không đúng hạn sẽ phải lấy y. Giữ trọn mối tình chung thủy với người yêu, người con gái không quản hiểm nguy, quyết chí vượt biển ra đảo tìm tổ yến.

Không chịu khuất phục trước âm mưu của tên quan hiếu sắc, người con trai đã trốn về tìm lại được người yêu. Vì hạnh phúc lứa đôi và thương người yêu thân gái liễu yếu đào tơ, chàng không quản khó khăn nguy hiểm, quyết tâm thay nàng ra đảo. Người con gái trở về sống trong mong đợi và lo âu. Đến thời hạn nộp yến mà bóng chàng vẫn biền biệt. Sợ quá nàng đành bỏ trốn. Hay chuyện, viên quan cho lính đuổi theo. Bị truy đuổi gắt gao, người con gái chạy đến Gành Ráng, ẩn vào núi Vũng Chua. Quân lính đuổi tới đây bỗng trời nổi cơn giông tố, gió cuốn ào ào, mưa bay mù mịt, sấm chớp đùng đùng. Bỗng nhiên núi nứt ra một khe lớn, nàng chạy vào vụt đó rồi biến mất. Khi giông tan, trời quang, mây tạnh, khe núi biến thành một dòng suối mát, uốn lượn trên sườn núi như một dải lụa nối trời với đất. Người đời gọi đó là Suối Tiên.

Chàng trai khi tìm được đủ số yến cũng hối hả trở về những mong chuộc lại được người yêu. Nào ngờ trên đường từ đảo vào đất liền cũng gặp giông bão, yến bị sóng biển cuốn trôi hết. Chành đuối sức rồi ngất xỉu, sóng biển đã đưa chàng tấp vào Gành Ráng. Khi tỉnh lại chàng còn đang ngơ ngác chưa hiểu mình bị dạt vào nơi đâu thì thấy bóng người con gái lúc hiện,  lúc ẩn, chàng vừa gọi vừa chạy theo cho đến khi hai người cùng biến mất. Gành Ráng trở thành nơi đoàn tụ của đôi uyên ương, vì cường quyền mà không nên được nghĩa vợ chồng lúc còn ở dương gian. Họ đã phải thoát tục thành tiên mới đến được với nhau. Câu chuyện đượm màu huyền thoại và đậm chất nhân văn ấy đã gán cho Gành Ráng hai chữ Tiên Sa, nên trong dân gian thường gọi vùng này bằng cái tên ghép Gành Ráng-Tiên Sa.

Bảo Đại, vị hoàng đế cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam, đã chọn Gành Ráng để lập một hành cung. Năm 1927, ông đã cho xây dựng một tòa biệt thự ba tầng cùng những công trình phục vụ cho cuộc sống đế vương trong những khi đi kinh lí và nghì ngơi, thưởng ngoạn cảnh đẹp ở Bình Định. Tòa biệt thự này đã được nhân dân đập phá vào năm 1949, nay chỉ còn lại phế tích. Cũng vì sự hiện diện của hành cung này mà khu vực có hai giếng nước ngọt thiên tạo gần Bãi Đá Trứng còn có tên là bãi tắm Hoàng Hậu.

Gành Ráng còn nổi tiếng thêm nhờ tài danh của thi sĩ Hàn Mặc Tử. Do mắc phải chứng bệnh hiểm nghèo, ông đã  phải sống những năm tháng cuối đời trong trại phong Quy Hòa. Tâm trạng đầy đau thương và giông bão lại được tiếp thêm cảm hứng từ cảnh thiên nhiên siêu thực ông đã viết nên những áng thơ bất hủ để lại cho đời. Hàn Mặc Tử qua đời khi còn quá trẻ, lúc nhà thơ mới vừa 28 tuổi. Để thỏa nguyện mong ước của thi sĩ lúc sinh thời, năm 1969, gia đình và thân hữu đã đưa thi hài Hàn mặc Tử về táng ở Gành Ráng. Ngôi mộ trang nhã được xây cất trên một gò cao, lưng dựa vào núi là nơi mà ai ai dù chỉ một lần đặt chân đến Gành Ráng cũng đều ghé thăm. Đó không chỉ đơn thuần là một kiến trúc xinh đẹp ở vào vị trí đắc địa của một danh thắng mà hơn thế là nơi tưởng niệm một danh nhân.

. Theo Bình Định Di tích danh thắng