Ông Phạm Cảnh Nhàn, Thôn trưởng thôn Diêm Vân, cho biết: “Thực tế hơn một năm sản xuất cho thấy, phương pháp mới - sản xuất muối trên vải bạt cho kết quả tốt hơn hẳn. Cách làm không khác gì phương pháp làm muối truyền thống, đơn giản, dễ áp dụng, không có nhiều công đoạn, quy trình, không sử dụng hóa chất… nhưng năng suất cao hơn 38%. Tuy nhiên, giá thành cũng cao hơn 35%, phần lớn diêm dân chưa đủ điều kiện”.

Toàn thôn Diêm Vân hiện chỉ có 33 hộ làm muối sạch. Trong số này có 20 hộ được Sở NN &PTNT tỉnh hỗ trợ, 9 hộ tự túc mua bạt sản xuất, 2 hộ nhận đầu tư của Công ty cổ phần Muối và Thương mại miền Trung - Chi nhánh Bình Định.

Ông Mai Xuân Hùng, diêm dân thôn Diêm Vân, cho hay: “Sản xuất muối sạch đúng là có lợi nhiều cho diêm dân, nhưng chi phí đầu tư cao quá. Chúng tôi làm muối 6 tháng, chỉ mong đủ ăn trong năm là may, có tiền đâu mà đầu tư cái này cái kia. Làm như xưa nay, được đâu hay đó, có lỗ cũng lỗ cái công. Chứ đầu tư bạt rồi muối mất giá thì lấy tiền đâu mà trả nợ. Nhà nước đầu tư đến đâu thì làm đến đó, còn không thì chúng tôi vẫn làm theo kiểu cũ cho chắc ăn!”.

Cần thay đổi tư duy

Tôi đến các đồng muối trên địa bàn tỉnh vào chính vụ sản xuất năm 2012, nhưng nhiều diện tích sản xuất muối vẫn bị bỏ hoang. Vùng muối Diêm Vân, vựa muối lớn của huyện Tuy Phước chỉ sản xuất 11ha trong số 27ha ruộng muối sẵn có. Ở đồng muối Nhơn Bình, TP Quy Nhơn còn đáng lo hơn, trong số 74 hộ diêm dân chỉ còn 13 hộ theo nghề.

Đi dọc các đồng muối, trò chuyện với diêm dân, chúng tôi vỡ vạc ra thêm nỗi vất vả của họ. Phần lớn trên đồng muối toàn người già, sức yếu, không làm được việc gì khác mới làm muối.

Ông Nguyễn Minh, diêm dân ở Nhơn Bình, cho biết: “Mấy năm nay, giá muối thấp quá, muối bán ra không bù được chi phí sản xuất, nhiều gia đình ở đây bỏ đi làm việc khác kiếm sống. Chỉ những ai không thể đi xa, làm việc khác, hoặc lấn cấn chuyện gia đình, như phải ở nhà chăm sóc cha mẹ thì mới ra đồng muối thôi…”.

Ở đồng muối Đức Phổ 1, xã Cát Minh, huyện Phù Cát, một trong những đồng muối lớn của tỉnh, nhờ chủ động được nguồn nước sản xuất nên chưa có tình trạng ruộng muối bỏ hoang. Xét về nhiều mặt, Cát Minh có điều kiện thuận lợi để áp dụng mô hình muối sạch vào sản xuất. Tuy nhiên, diêm dân Cát Minh lại không mặn mà với mô hình này.

Ông Lê Kim Đông, cán bộ kinh tế xã Cát Minh, cho biết: “Đồng muối Đức Phổ 1 có diện tích lớn, nằm tập trung, dễ sản xuất. Diêm dân ở đây không bị phụ thuộc vào nguồn nước nhờ khoan được mạch nước ngầm ngay tại ruộng. Vụ muối năm 2011, xã Cát Minh xin hỗ trợ làm muối sạch từ Dự án Cạnh tranh nông nghiệp tỉnh và được đồng ý. Dự án sẽ hỗ trợ diêm dân Cát Minh làm muối sạch với điều kiện phải tự tìm nơi tiêu thụ sản phẩm. Trong khi đó, tiêu thụ sản phẩm là trở ngại lớn nhất với diêm dân…”.

Chưa thể vượt qua trở ngại tiêu thụ, giá muối lại xuống thấp, diêm dân Cát Minh chưa dám thay đổi cách làm. Đến nay, đồng muối Cát Minh vẫn sản xuất theo phương pháp truyền thống. Ông Nguyễn Văn Giáo, diêm dân Đức Phổ 1, cho biết: “Bao năm nay, người dân ở đây vẫn làm muối đất, có người đến thu mua tận ruộng. Làm muối đất thì nhọc công, nhưng mà không đầu tư nhiều tiền bằng muối trải vải bạt, giá muối có xuống thấp cũng bán được. Làm muối sạch mà để diêm dân tự bơi chắc không ai dám theo!”.

Muối của diêm dân Bình Định chỉ tiêu thụ nhỏ lẻ, thường xuyên phải chịu cảnh “được mùa mất giá”. Nguyên nhân, sản phẩm của diêm dân Bình Định sản xuất theo phương pháp truyền thống không đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu, chế biến công nghiệp, nên rất khó cạnh tranh với các vùng muối khác.

Ông Phan Văn Sơn, Giám đốc Công ty cổ phần Muối và Thương mại miền Trung - Chi nhánh Bình Định, cho biết: “Bình Định có vùng muối rộng lớn, sản lượng cao, nhưng Công ty không thể thu mua làm nguyên liệu vì muối không đáp ứng được các tiêu chuẩn sản xuất. Chế biến muối i-ốt phải sử dụng nguồn nguyên liệu là muối sạch. Do vậy, chúng tôi không thể mua muối của diêm dân Bình Định mà phải mua muối sạch từ Khánh Hòa về với chi phí cao. Nếu diêm dân Bình Định làm muối sạch, Công ty chúng tôi sẽ có vùng nguyên liệu ổn định, diêm dân cũng có đầu ra cho sản phẩm của mình, đôi bên cùng phát triển.

Năm 2011, Công ty cổ phần Muối và Thương mại miền Trung - Chi nhánh Bình Định hỗ trợ vật tư, hướng dẫn kỹ thuật cho hai hộ dân ở Diêm Vân làm muối sạch và thu mua hết số muối mà họ làm ra. Công ty cũng đã làm việc với chính quyền địa phương và sẽ thu mua hết muối của diêm dân ở đây, nếu họ sản xuất muối sạch.

Tóm tắt Quy trình sản xuất muối sạch - trải bạt: - Nước biển được lắng lọc trước khi đưa vào kết tinh - Muối được kết tinh hoàn toàn trên nền trải bạt. - Không sử dụng hóa chất, nguyên liệu, phụ gia trong quá trình sản xuất. Ưu điểm của muối sản xuất theo phương pháp sạch: - Hạt muối sạch, trắng - Hàm lượng NaCl: 96,5% - Không lẫn tạp chất không tan.

• NGUYỄN THỊ THU DỊU