Sông nước - "bạn đồng hành" của đèo Ngang.

Cũng như đèo Hải Vân là điểm tiếp giáp giữa Thừa Thiên - Huế - Đà Nẵng, đèo Ngang tức Hoành Sơn Quan nằm trên Quốc lộ 1A xuyên Việt là nơi gặp nhau giữa Hà Tĩnh và Quảng Bình với lằn ranh phân chia ở giữa đỉnh đèo cao khoảng 250m.

Do ranh giới này mà có câu: "Trèo đèo hai mái chân cân, Lòng về Hà Tĩnh dạ ái ân Quảng Bình". Song khi nói đến đèo Ngang, người ta thường nghĩ đến Quảng Bình nhiều hơn. Từ phía bắc đi vào, sau khi vượt qua đèo Con (địa phận huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh) vài cây số sẽ bắt đầu đến đèo Ngang.

Với đoạn đường dài sáu cây số, đèo Ngang uốn lượn quanh co, gấp khúc vắt qua sườn núi Ngang tức Hoành Sơn, một nhánh của dãy Trường Sơn hướng ra biển Đông mà điểm cuối là mũi Đao, mũi Mộc. Chính hình thù quanh co uốn khúc, lúc lên lúc xuống đó của con đường làm cho đèo Ngang càng có thêm sức hấp dẫn bên cạnh "cỏ cây chen đá, lá chen hoa" và sóng biển lăn tăn (phía Hà Tĩnh mới thấy), nhất là vào lúc bình minh, mặt trời thong thả trồi từ mặt biển lên.

Cùng với cảnh thiên nhiên tươi đẹp, ở khu vực đèo Ngang còn có những công trình do con người tạo dựng. Đó là Hoành Sơn Quan, một cổng thành xây bằng gạch ở đỉnh đèo mà theo một tài liệu thì đã được Vua Minh Mạng cho xây dựng năm Quý Mùi, 1833. Đó là đền Mẫu thờ Công chúa Liễu Hạnh, nhân vật huyền thoại trong truyền thuyết, được cho là một trong "Tứ bất tử" của Việt Nam...

Trước đây đường sá đi lại khó khăn, trước khi vượt đèo Ngang lái xe đường dài thường ghé vào đền Mẫu thắp nhang khấn vái xin bà phò trợ cho thượng lộ bình an. Ngày nay sau khi được nâng cấp, mặt đường đèo Ngang đã rộng, tốt hơn, đi lại dễ dàng. Đường hầm xuyên núi thông xe cũng làm cho chuyện "vượt đèo Ngang" dễ dàng, nhanh chóng, an toàn hơn. Tuy nhiên, nếu là khách du lịch khi đi ngang qua đèo Ngang mà không vượt đèo trên sườn núi ở giữa trời mây mênh mông để chiêm ngưỡng thì quả là đáng tiếc.

. Theo CA.TPHCM