"Giếng Vua" ở Lý Sơn (ảnh: T.Đ)

Lý Sơn là hòn đảo xinh đẹp thuộc tỉnh Quảng Ngãi, cách đất liền khoảng 30km về phía đông bắc. Vào mùa hè, hầu như tất cả các giếng nước trên hòn đảo này đều cạn nước hoặc bị nhiễm mặn. Thế nhưng, có một giếng nước ở đây chưa bao giờ cạn, cũng không bị nhiễm mặn, kể cả những năm đỉnh hạn, dù giếng này chỉ nằm cách mép nước biển chừng ba mét.

Dân Lý Sơn gọi giếng nước này là "giếng Gia Long", cũng có người gọi đó là "giếng Vua". Tương truyền, khi Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi, ông chạy dạt ra Lý Sơn. Lương thảo và nguồn nước ngọt bị cạn kiệt, ông cho quân sĩ đào giếng khắp đảo nhưng không có nước. Trong lúc sinh mệnh của Nguyễn Ánh và quân sĩ như ngàn cân treo sợi tóc thì đêm đó ông nằm mộng, thấy có người mách cho nơi đào giếng. Đúng như điềm báo, chỉ đào sâu chừng hơn một mét đã thấy nước ngọt.

Theo các nhà nghiên cứu lịch sử thì giả thiết trên không đúng, vì rằng những năm Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi, ông chưa bao giờ có mặt tại mảnh đất miền Trung. Có lẽ vì sự nhiệm màu của giếng nước này mà người dân đã gán cho vua chăng? Có điều này thì đúng: Đây là giếng nước của người Chăm - cư dân cổ xưa có mặt trên đảo Lý Sơn.

Dọc miền Trung, nhiều vùng quê sát biển vẫn thường xuất hiện những "giếng Vua" như thế. Đặc điểm của các giếng nước này là nằm gần biển, được xây bằng loại đá ong hoặc gạch Chăm cổ. Người Chăm rất giỏi phong thủy nên việc chọn nơi đào giếng để tìm nguồn nước ngọt giữa tứ bề nước mặn là việc hiển nhiên.

Trở lại với "giếng Vua" ở Lý Sơn. Còn nhớ mùa hè năm 2003, khi chính quyền huyện Lý Sơn chuẩn bị phát tín hiệu cấp cứu, nhờ đất liền chuyển nước ngọt ra đảo thì "giếng Vua" vẫn dồi dào nguồn nước. Hàng ngàn gia đình ở đảo vẫn "xếp hàng cả ngày" để lấy nước ngọt từ giếng nước này nhưng vẫn không cạn.

Trong xu hướng ngày càng sa mạc hóa ở hòn đảo này thì sự tồn tại của "giếng Vua" như chiếc "phao cứu sinh" cho hàng ngàn người dân trên đảo Lý Sơn mỗi mùa khô hạn.

• Trần Đăng