Nghề làm đèn lồng ở Hội An. Ảnh: VNN

Đèn lồng đã trở thành một sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, riêng có của phố cổ Hội An. Giờ đây, trên khắp đất nước Việt Nam, nơi nào cũng thấy ánh đèn lồng Hội An thắp sáng; du khách đến Hội An, trong hành trang ra đi đều có một vài chiếc đèn lồng. Đèn lồng Hội An không chỉ thắp sáng phố phường mà còn khơi dậy nhiều cảm xúc trong lòng những ai từng hiện diện trên những “con đường cong một cánh cung đầy…”

Một số tài liệu lịch sử đã ghi lại ngay từ thế kỷ XVII, tại Hội An đã xuất hiện những đèn lồng. Trong “Phủ biên tạp lục” của Lê Quý Đôn có ghi một đoạn lời kể của một thương gia họ Trần (người Quảng Đông) khi chở hàng đến Hội An: Người Minh Hương và người Thanh (Trung Quốc) chọn Hội An làm nơi định cư đã mang theo đèn lồng từ quê hương đến và có thói quen thắp sáng đèn mỗi khi màn đêm buông xuống. Thời kỳ này, Phố cổ Hội An chia thành 3 khu phố chính: Phố  An Nam của người Việt, Phố Khách của người Hoa và Phố Hoài của người Nhật. Năm 1639, khi nước Nhật chủ trương đóng cửa với thế giới bên ngoài, thì Phố Hoài của người Nhật được để lại cho người Việt và người Hoa quản lý. Phải chăng sau khi người Trung Quốc đến Hội An định cư, trong quá trình giao lưu hội nhập, người Hội An đã chú ý nghiên cứu, phát triển chiếc đèn lồng để hình thành một nghề kiếm sống? Nếu quả đúng như vậy thì nghề làm đèn lồng ở Hội An đã có từ thế kỷ XVII.

Theo các bậc cao niên ở Hội An thì từ xa xưa ông tổ của họ đã biết làm đèn lồng. Cụ tổ của nghề này tên là “Xã Đường”… Tuy cố tìm kiếm, vẫn chưa thấy tài liệu nào ghi lại chuyện này. Sự ngưỡng vọng cứ thế được bảo lưu, truyền đời.

Theo ông Huỳnh Văn Ba, một trong những nghệ nhân làm lồng đèn lâu năm và có tiếng ở Hội An thì cách đây 20 năm, khi thấy du khách đến Hội An thích thú với đèn lồng phố Hội nhưng không biết làm sao mang về nước vì nó cồng kềnh. Thế là ông để tâm nghiên cứu với mong muốn làm sao sản phẩm này đến được với nhiều nơi. Và từ chiếc dù đi mưa, ông Ba đã làm những chiếc đèn lồng xếp theo mô hình như thế. Ông Ba là nghệ nhân làm đèn lồng đầu tiên của Hội An được Chính phủ Nhật mời sang để giới thiệu về cách làm lồng đèn.

Từ giấy đến vải, từ đơn giản đến phức tạp, đèn lồng Hội An bây giờ đã trở thành một thương hiệu độc quyền. Ông Ba cùng với nhiều người khác nữa đã góp phần tạo cho Phố cổ Hội An những nét rất riêng không thể lẫn vào đâu được. Đèn lồng  phố Hội  như là một sự gợi nhớ về quá khứ. Trong đêm phố cổ với không gian bàng bạc, ánh sáng từ những chiếc đèn lồng muôn màu nghìn tía đã đưa du khách về với một Hoài phố xưa.

Phải mất 5 năm, ý tưởng xây dựng những phiên chợ đèn lồng của người Hội An  mới thành hiện thực. Sau khi Hội An thành lập Hiệp hội sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ với 34 cơ sở sản xuất đèn lồng đăng ký tham gia “Đèn lồng Hội An” chính thức được Cục sở hữu trí tuệ Việt Nam cấp văn bằng bảo hộ độc quyền nhãn hiệu tập thể thì “ Phố đèn lồng” đã đủ điều kiện ra đời.

“Phố đèn lồng” Hội An nằm trên đường Châu Thượng Văn vòng qua Bạch Đằng. Từ Hội quán Quảng Triệu của cộng đồng cư dân Quảng Đông – Trung Quốc, du khách thả bộ xuống bến sông xưa, không gian thường được tái hiện quang cảnh “trên bến dưới thuyền” của một thời thương cảng Faifo sầm uất. Bên kia là công viên vườn tượng Nguyễn Phúc Chu. Ở bên này, chỉ cần bước qua bóng liễu, du khách đã tận thấy Chùa Cầu- biểu tượng hào hoa của “ những giá trị không trùng lặp” về một vùng văn hóa ẩn tàng nhiều màu sắc của giao lưu, tiếp biến Đông Tây trong mấy trăm năm.

“Phố đèn lồng” chỉ dài chừng 100 m, nhưng đi là… có thể lạc. Du khách từng biết về Hội An những “Đêm phố cổ”, hẳn sẽ ngạc nhiên hơn nữa khi về với phố trong những tối thứ tư, thứ bảy, chủ nhật và 14 âm lịch hàng tháng. Đó là những đêm phố…thức với đèn lồng, còn du khách nhiều lúc lại…mơ với thời gian và ánh sáng!

Hiện nay, nghề làm lồng đèn Hội An đang ăn nên làm ra. Hằng năm, doanh thu từ lồng đèn đạt đến trăm tỷ đồng và giải quyết được ít nhất là 300 lao động với thu nhập ổn định.

Một trong những cơ sở sản xuất có thu nhập cao ở Hội An hiện nay là cơ sở của anh Vĩnh Thiện ở Cẩm Nam. Xưởng của anh sản xuất lồng đèn chất lượng cao bằng khung gỗ bóng, lồng vải lụa Hà Đông, lụa Tân Châu. Anh Thiện đã xuất sang Đức 3.000 lồng đền với giá 50.000 đồng/cái. Riêng thị trường Thái Lan giá trị xuất khẩu đạt đến 7.000 đô la. Cơ sở đã xuất khẩu dài hạn cho 10 nước như Mỹ, Pháp, Đức, Ý, Tây Ban Nha… Bình quân mỗi tháng xuất được trên 1.000 lồng đèn, thu lãi gần 35 triệu đồng. Toàn thị xã có ít nhất 25 cơ sở khác có quan hệ làm ăn với các đối tác nước ngoài bằng đường xuất khẩu ủy thác.

Thị xã Hội An hiện có khoảng 70 cơ sở sản xuất lồng đèn với số lượng lớn, chưa kể hàng chục hộ gia đình làm gia công với trên 300 lao động. Thu nhập bình quân mỗi lao động từ 600.000 đến 800.000 đồng/tháng; thậm chí có hộ gia đình thu nhập 100 đô la mỗi ngày. Hằng năm, lồng đèn Hội An xuất khẩu ra nước ngoài bằng con đường ủy thác và bán trực tiếp cho khách du lịch không dưới 200.000 cái. Nhiều cơ sở có doanh thu cả trăm triệu đồng/năm.

Trong khi giá trị xuất khẩu của mặt hàng này ngày càng tăng cao thì việc đầu tư và có chính sách khuyến khích, mở rộng quy mô sản xuất là một hướng đi đúng. Lồng đèn không chỉ là một sản phẩm độc đáo, mang đậm chất văn hóa địa phương mà còn là một trong những thế mạnh xuất khẩu của Hội An.

. Theo Người làm báo Hội An