Leo núi Đá Bia. (Ảnh: VHTT Phú Yên)

Đá Bia - một biểu tượng của Phú Yên gắn với nhiều huyền tích từ thuở cha ông mở nước đến những con tàu không số vượt đường Hồ Chí Minh trên biển vận chuyển vũ khí cập bến Vũng Rô trong kháng chiến chống Mỹ và những giá trị văn hóa lịch sử của một vùng đất giàu truyền thống cách mạng kiên cường, đồng thời là danh thắng quốc gia độc nhất vô nhị.

Huyền tích một thời

Nằm ở độ cao 706m thuộc địa phận xã Hòa Xuân Nam, huyện Đông Hòa, tỉnh Phú Yên, Đá Bia là một khối đá cao 76m vươn thẳng lên bầu trời. Tương truyền 540 năm về trước, trong hành trình mở nước về cõi bờ Nam, vị minh quân Lê Thánh Tông đã sai người khắc chữ trên Đá Bia vào mùa xuân năm Tân Mão - 1471.

Từ thời xa xưa, Đá Bia được coi là ngọn núi thiêng, còn các nhà hàng hải người Pháp gọi là "ngón tay Chúa", vì theo họ từ ngoài biển nhìn vào trông như một ngón tay chỉ thẳng lên trời, ngón tay đó trở thành dấu mốc tàu thuyền định hướng vào bến Đại Lãnh, Vũng Rô.

Đến năm 1890, Varella - một sĩ quan hải quân Pháp chỉ định xây dựng ngọn hải đăng mũi Điện nằm ở phía Đông Đá Bia vốn là một trong hai điểm đất liền ở Việt Nam đón bình minh sớm nhất.

Trước đó vào năm 1836, vua Minh Mạng đã cho thể hiện hình tượng… núi Đá Bia vào tuyên đỉnh - một trong 9 chiếc đỉnh đồng đặt tại Thế Miếu trong Đại nội Kinh thành Huế. Khoảng giữa thế kỷ 19, quan đại thần triều Nguyễn Phan Thanh Giản đi qua đèo Cả ngước nhìn lên Đá Bia tưởng nhớ đến vua Lê Thánh Tông nên viết bài thơ chữ Hán, được dịch nghĩa "Mảnh đá đầu non dựng/ Tầng cao ngất một phương/ Chia bờ nêu cột Hán/ Đuổi giặc trú xe Đường/ Chữ triện mây lu nét/ Công thần sử dọi gương/ Chạm bia người đã vắng/ Lữ khách chạnh lòng thương".

Cách đây hơn 63 năm, khi có mặt trong đoàn quân Nam tiến hướng vào mặt trận đèo Cả, thi sĩ Hữu Loan đã để lại cho đời bài thơ "Đèo Cả" nổi tiếng nhất trong đời thơ của ông và được chọn là một trong 100 bài thơ hay nhất trong thế kỷ 20: "Đèo Cả! Đèo Cả!/ Núi cao ngất/ Mây trời Ai Lao/ Sầu đại dương….Những người đi Nam tiến/Dừng lại đây giữa đèo núi quê hương/ Tóc tai trùm vai rộng/ Không nhận ra người làng/ Rau khe cơm vắt áo pha màu sa trường/ Ngày thâu vượn hót/ Đêm canh gặp hùm lang thang…". Những ngày đầu toàn quốc kháng chiến chống Pháp, đèo Cả là lá chắn không cho giặc Pháp tiến quân từ Nha Trang ra đánh chiếm Phú Yên, tạo nên vùng tự do Liên khu 5 và hình thành một hậu phương cho Tây Nguyên cùng các tỉnh Nam Trung bộ.

Trong kháng chiến chống Mỹ, Vũng Rô dưới chân núi Đá Bia là nơi đón những con tàu không số vận chuyển vũ khí chi viện chiến trường Phú Yên, Khánh Hòa, Đắk Lắk. Sau ba chuyến tàu do thuyền trưởng Hồ Đắc Thạnh chỉ huy đưa hơn 200 tấn vũ khí cập bến an toàn, ngày 1.2.1965, chuyến tàu 143 do thuyền trưởng Lê Văn Thêm chỉ huy vận chuyển 63 tấn vũ khí vào bến Lộ Diêu, tỉnh Bình Định.

Mới nửa hành trình thì tàu được lệnh chuyển hướng vào Vũng Rô đêm 15.2.1965. Bốc hàng xong, tàu chuẩn bị rời bến thì xảy ra sự cố hỏng neo, nên phải dùng lưới và lá cây ngụy trang. Nhưng sau đó địch phát hiện được đã huy động máy bay trút bom. Trước tình huống đó, Đại đội K60 Phú Yên được lệnh sử dụng thuốc nổ đánh chìm tàu.

Chinh phục đá bia

Muốn lên tới Đá Bia không phải dễ dàng khi luồn rừng, leo núi nhiều giờ trên những lối đi đầy gai góc, bụi rậm và dốc cao. Với ý tưởng khai thác tiềm năng văn hóa du lịch một vùng đất linh thiêng, năm 2000, Tỉnh đoàn Phú Yên triển khai dự án xây dựng con đường bậc thang lên đỉnh Đá Bia len lỏi giữa cánh rừng nguyên sinh đậm nét hoang sơ để thu hút những người thích du khảo, leo núi chinh phục Đá Bia và tìm nguồn cảm hứng sáng tạo văn học nghệ thuật.

Theo con đường này hơn hai giờ sẽ lên tới Đá Bia sau khi vượt chặng cuối là "cổng trời" cao ngất với hơn 200 bậc thang. Ở đó thiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng và huyền bí khiến cho du khách tưởng chừng lạc vào cõi tiên. Đứng bên chân Đá Bia có thể nhìn thấy bức tranh sơn thủy hữu tình mở rộng trong tầm mắt với thung lũng xanh màu cây lúa, cánh đồng tôm và biển cả mênh mông. Trong hệ động thực vật phong phú còn tồn tại ở núi Đá Bia, nét độc đáo nhất là du khách có thể lấy nước suối trong vắt đổ ra từ khe núi để pha chế, thưởng thức thứ trà xanh tự nhiên mọc trên lưng núi.

Lên đỉnh Đá Bia cố tìm kiếm dấu tích những dòng chữ vua Lê Thánh Tông đã sai người khắc trên mặt đá, dẫu biết rằng trước đó nhiều nhà nghiên cứu khoa học lịch sử xã hội dò tìm không thấy nên đã có nhiều cuộc tranh luận. Còn tôi, chẳng hiểu sao vẫn thầm tin đó là sự thật, nhưng dòng chảy thời gian 540 năm đã xóa mất dấu tích chạm khắc. Tựa lưng vào vách Đá Bia nghe tiếng gió ngàn đánh thức lịch sử vị minh quân họ Lê chỉ huy đoàn quân tiến về phương Nam, chợt thấy lòng mình dâng lên niềm tự hào về cha ông một thời đi mở cõi gắn liền với huyền tích về tinh thần dũng cảm của người Đại Việt xưa. Tự hào về sự kiện lịch sử những con tàu không số vận chuyển vũ khí cập bến Vũng Rô.

Bây giờ, quần thể Đá Bia cùng với tàu không số ở Vũng Rô và Bãi Môn - Mũi Điện đều được công nhận là di tích lịch sử, danh thắng cấp quốc gia. Dưới chân núi Đá Bia, dự án hầm đường bộ đèo Cả với hai đường hầm song song sẽ được triển khai xây dựng vào đầu năm 2011. Trong đó ngoài tuyến hầm đèo Cả dài 5.450m, hầm đèo Cổ Mã dài 350m, còn có cầu, đường dẫn hai đầu 5.325m với tổng vốn đầu tư gần 10.000 tỷ đồng, dự kiến thông xe trong tháng 2.2014.

Khi dự án hoàn thành, lộ trình đèo Cả sẽ rút ngắn 7km, mặt đường rộng 12m, tốc độ thiết kế 84km/h, đảm bảo năng lực lưu thông 8.000 lượt xe qua lại mỗi ngày đêm, góp phần tiết kiệm khoảng 2 triệu Mỹ kim mỗi năm đối với các phương tiện tham gia vận chuyển qua hầm. Và lúc đó, cung đường bộ đèo Cả bây giờ sẽ là con đường du lịch dành cho những du khách muốn chinh phục Đá Bia và đến với Vũng Rô.

Phú Yên là địa phương đăng cai tổ chức năm du lịch quốc gia duyên hải Nam Trung bộ 2011. Cùng với nhiều hoạt động văn hóa du lịch, lần đầu tiên giải leo núi quốc tế chinh phục Đá Bia sẽ được Tổng cục Thể dục thể thao phối hợp Liên đoàn Điền kinh Việt Nam và Sở Văn hóa Thể thao - Du lịch các tỉnh Phú Yên, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, TP Đà Nẵng tổ chức. Lên đỉnh Đá Bia không chỉ có dịp ngắm nhìn cảnh quan hùng vĩ, mà còn lắng nghe huyền tích một thời cha ông đi mở nước để cảm nhận hồn thiêng sông núi, tưởng nhớ cội nguồn…

. Theo CANDO