Di tích Cây đa Tân Trào lịch sử, nơi Đội Việt Nam giải phóng quân làm lễ xuất phát và tuyên thệ thực hiện Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa.

Tân Trào trước đây có tên là Kim Long, sau hợp với Hồng Thái thành xã Tân Trào ở phía bắc huyện Sơn Dương, vùng giáp giới giữa hai tỉnh Tuyên Quang và Thái Nguyên. Xưa kia, đường vào Tân Trào chỉ là một lối mòn rậm rạp, phải lội qua sông, qua suối. Ngày nay, đã có đường ôtô nối liền quốc lộ 13 với Tân Trào.

Tân Trào là thủ đô cách mạng tiền khởi nghĩa và là một trong những căn cứ địa vững chắc trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, nơi diễn ra những sự kiện lịch sử lớn, quyết định vận mệnh của dân tộc. Tân Trào đã trở thành một khu di tích lịch sử đặc biệt quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữ nước.

Đình Hồng Thái, nơi đầu tiên được vinh dự đón Bác Hồ về Thủ đô cách mạng để trực tiếp chỉ đạo phong trào khi tình thế cách mạng trực tiếp đã xuất hiện. Sau một thời gian ở nhờ nhà dân (nhà ông Nguyễn Tiến Sự), Bác Hồ và cơ quan chuyển lên đóng ở rừng. Nơi Bác ở là một chiếc lán nhỏ, làm theo kiểu nửa sàn, lợp lá cọ, ở núi Nà Lừa, một ngọn núi đất ở phía đông làng Tân Lập.

Chính tại Nà Lừa, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ngày 14-8-1945 đã quyết định tổng khởi nghĩa trong toàn quốc và thành lập Ủy ban khởi nghĩa. Dưới gốc cây đa Tân Trào, ngay sau hội nghị lịch sử này, đội Việt Nam Giải phóng quân do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy đã làm lễ xuất phát và đọc Lời tuyên thệ thực hiện bản Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa. 60 năm qua, đến nay, cây đa lịch sử này vẫn còn xanh rì bóng cả.

Nằm trên đường đi từ Nhà trưng bày lưu niệm của khu di tích vào xóm Tân Lập, đình Tân Trào là một ngôi đình làng ở miền núi làm bằng gỗ, lợp lá cọ, gồm 3 gian, hai chái. Đây là địa điểm tổ chức Quốc dân Đại hội ngày 16-8-1945 quyết định Lệnh Tổng khởi nghĩa và bầu ra Ủy ban Dân tộc giải phóng, sau này là Chính phủ lâm thời nước Việt Nam mới. Đây cũng chính là nơi lần đầu tiên Chủ tịch  Hồ Chí Minh tiếp xúc với một Đại hội đại biểu nhân dân trong cả nước để quyết định về tình hình đất nước. Cũng chính tại nơi đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt cho Ủy ban Dân tộc giải phóng cùng với đại biểu nhân dân cả nước long trọng tuyên thệ giành lại nền độc lập cho Tổ quốc.

Những sự kiện lịch sử trọng đại lưu dấu tại mỗi di tích và địa điểm di tích đã khiến cho Tân Trào trở thành một trong những khu di tích lịch sử điển hình nhất kể từ khi có Đảng lãnh đạo đến nay.

. Hồng An