Tế bào da có thể trở thành tế bào mầm, sau đó trở thành nhiều loại mô và cơ quan thay thế khác nhau - Ảnh: Getty

Trong danh sách 10 đột phá khoa học của năm 2008, tạp chí Science chọn đột phá số 1 là nghiên cứu tạo tế bào từ tế bào da “theo đơn đặt hàng”, nhằm tạo ra nhiều tế bào mầm sử dụng cho nhiều loại người bệnh khác nhau.

Tái lập trình cho tế bào

Cách đây hai năm, khi thí nghiệm với chuột, các nhà nghiên cứu nhận thấy có thể loại bỏ “bộ nhớ” phát triển của một tế bào bằng cách đưa vào bốn gen. Sau khi được đưa về tình trạng nguyên thuỷ, tế bào có thể được điều khiển để trở thành loại tế bào khác hẳn trước.

Năm nay, các nhà khoa học tìm ra nhiều kết quả bất ngờ và diệu kỳ từ việc nghiên cứu trên. Hai nhóm nghiên cứu lấy tế bào từ người mắc nhiều bệnh khác nhau và tái lập trình chúng thành tế bào mầm. Nhóm nghiên cứu thứ ba tước bỏ tình trạng mầm của chúng và cùng kết hợp với các tế bào chuột, các tế bào ấy trở thành một loại tế bào tuỵ trưởng thành, gọi là tế bào exocrine, tức trực tiếp thành loại tế bào khác, gọi là tế bào beta.

Các dòng tế bào mới này sẽ là công cụ để hiểu được cách thức bệnh tật phát sinh và phát triển, chúng được dùng để nghiên cứu chế tạo các thuốc tiềm tàng điều trị. Trong tương lai, nếu các nhà khoa học có thể làm chủ cách lập trình hoá tế bào để nghiên cứu này được kiểm soát tốt, hiệu quả và an toàn, người bệnh sẽ được điều trị với chính các bản sao lành mạnh của tế bào cơ thể họ. Theo tạp chí Science, “các dòng tế bào này, cùng với kỹ thuật sản sinh ra chúng, đưa ra các công cụ được tìm kiếm lâu dài để các nhà khoa học hiểu được - và có thể chữa được - các bệnh khó nghiên cứu như Parkinson và tiểu đường type 1”.

Hành tinh ngoài Hệ Mặt trời

Đây là năm đầu tiên các nhà thiên văn quan sát trực tiếp các hành tinh ngoài Hệ Mặt trời. Họ sử dụng các kính viễn vọng đặc biệt để phân biệt ánh sáng mờ của hành tinh với ánh sáng thật sáng của các ngôi sao.

Lập bộ gen ung thư

Qua việc vẽ bộ gen từ nhiều tế bào ung thư khác nhau, trong đó có ung thư tuyến tuỵ và u nguyên bào đệm (u não ác tính nhất), tức hai loại ung thư nguy hiểm nhất, các nhà nghiên cứu tìm ra hàng chục đột biến gây ung thư.

Nhóm siêu dẫn mới

Các chất siêu dẫn tốc độ cao là vật liệu chuyển tải điện không điện trở với nhiệt độ cao khủng khiếp. Trong năm 2008, các nhà nghiên cứu tạo ra cú đột phá khi phát hiện nhóm thứ hai của chất siêu dẫn tốc độ cao, gồm có tổng hợp sắt thay vì các hợp chất đồng và oxy.

Xem protein hoạt động

Các nhà sinh hoá vô cùng mừng rỡ khi nhìn thấy protein gắn dính vào mục tiêu, chuyển tình trạng chuyển hoá của một tế bào và đóng góp vào các đặc tính của một mô.

Năng lượng tái tạo theo yêu cầu

Các nhà nghiên cứu tìm thấy một công cụ mới để tồn trữ điện dư, thường phát ra từ các nguồn năng lượng gió và điện mặt trời, ở tầm vóc công nghiệp. Chất xúc tác cobalt-phosphore sẽ sử dụng điện để tách nước nhằm giải phóng hydro, từ đó tạo thành pin nhiên liệu để sản sinh điện lại.

Ghi hình phôi thai

Năm 2008, các nhà nghiên cứu nhìn thấy được “vũ điệu” của các tế bào trong một phôi thai đang phát triển, bằng cách thu hình và phân tích ảnh để nghiên cứu các cử động của khoảng 16.000 tế bào, vốn hình thành một phôi thai hình cá ngựa vào cuối ngày thứ nhất phát triển của phôi.

Chất béo “lành tính”

Trong một nghiên cứu có thể đưa ra nhiều cách tiếp cận để chữa trị chứng béo phì, các nhà khoa học phát hiện họ có thể tìm ra chất béo xám “lành tính” để đốt chất béo trắng “xấu” tạo ra nhiệt cho cơ thể, trong cơ bắp và ngược lại.

Cân Trái đất

Các nhà vật lý học đã có cách tính toán để cho thấy “mô hình tiêu chuẩn” mô tả phần lớn các hạt của vũ trụ hữu hình và các tương tác của chúng để dự báo chính xác số proton và neutron trong đó.

Vẽ bộ gen nhanh và rẻ hơn

Nhờ sự trợ giúp của nhiều công nghệ vẽ bộ gen khác nhau, các nhà nghiên cứu nay đã có thể vẽ bộ gen - từ voi mamút đến bệnh nhân ung thư - với tốc độ nhanh hơn và rẻ hơn, so với các công nghệ giúp vẽ bộ gen người trước đây.

. Theo TTO/Science, Guardian, CCTV