Một góc khu đô thị Phú Mỹ Hưng.

Kể từ khi Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam ra đời vào cuối năm 1987 đến nay, đã gần 25 năm trôi qua. Cùng với nhịp đập của nền kinh tế thế giới và trong nước, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã trải qua nhiều thăng trầm. Dù luôn đóng góp một phần quan trọng vào tiến trình phát triển kinh tế xã hội, nhưng cũng không phải không có những hạn chế nhất định trong quá trình thu hút và thực hiện FDI.

Luồng gió mới

Không thể phủ nhận FDI đã góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tỷ trọng FDI trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội 1991-2000: 30%, 2001-2005: 16%, 2006-2011: 28%. Đóng góp vào GDP của khối doanh nghiệp FDI thời kỳ 2001-2005: 14,5%, tăng lên 20% năm 2010; nộp ngân sách nhà nước năm 2010: 3,1 tỷ USD gần bằng cả 5 năm 2001-2005 (3,5 tỷ USD). FDI tạo ra khoảng 40% giá trị sản lượng công nghiệp, góp phần quan trọng hình thành nhiều ngành kinh tế (như khai thác, lọc hóa dầu, ô tô, xe máy, điện tử, xi măng, sắt thép, thực phẩm, thức ăn gia súc...); đồng thời góp phần hình thành một số khu đô thị hiện đại như Phú Mỹ Hưng, Nam Thăng Long, nhiều khách sạn 4 - 5 sao, khu nghỉ dưỡng cao cấp, văn phòng cho thuê... Nhờ các dự án FDI, lĩnh vực dịch vụ tài chính, bảo hiểm, ngân hàng, bán buôn, bán lẻ đã tiếp nhận được phương thức kinh doanh hiện đại, công nghệ tiên tiến, thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao của các tầng lớp dân cư.

Về khía cạnh xã hội, tính đến cuối năm 2011, khu vực này đã tạo ra hơn 2,3 triệu việc làm trực tiếp và hàng triệu việc làm gián tiếp. Đặc biệt trong số này có hàng vạn kỹ sư, nhà quản lý trình độ cao, đội ngũ công nhân lành nghề.

Nhận rõ những mặt trái

Gần đây, cùng với đà suy giảm của dòng vốn này trong bối cảnh khó khăn chung và mức độ cạnh tranh giữa các quốc gia tiếp nhận FDI ngày càng trở nên gay gắt, nhiều mặt trái cũng dần được nhận diện rất rõ: nhiều dự án không phù hợp với quy hoạch phát triển ngành và vùng kinh tế, sử dụng máy móc thiết bị công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; thậm chí cố tình ăn gian chi phí bảo vệ môi trường bằng cách vi phạm pháp luật. Kịch bản “lỗ giả lãi thật” của một số doanh nghiệp FDI vẫn còn đất diễn, bất chấp lời “tuyên chiến” từ các cơ quan quản lý...

Đáng lưu ý, theo báo cáo “Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh năm 2010” của Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID) và Dự án Nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam thì “doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có quy mô tương đối nhỏ và có lợi nhuận thấp, chủ yếu làm thầu phụ cho các công ty đa quốc gia lớn hơn, do đó thường nằm trong khâu thấp nhất của giá trị sản phẩm”. Chỉ khoảng 5% doanh nghiệp FDI hoạt động trong ngành công nghệ hiện đại, 5% vào dịch vụ khoa học - công nghệ, 3,5% vào dịch vụ tài chính, quản lý đòi hỏi kỹ năng cao.

Xúc tiến đầu tư cần cách tiếp cận mới

Một mặt khẳng định FDI tiếp tục là nguồn vốn quốc tế quan trọng đối với Việt Nam, khi viện trợ phát triển (ODA) sẽ giảm, còn đầu tư gián tiếp vừa chưa đáng kể vừa thiếu ổn định; mặt khác, Chính phủ mới đây đã đưa ra nhiều thông điệp mạnh mẽ nhằm định hướng nguồn vốn FDI với phương châm coi trọng chất lượng và hiệu quả kinh tế - xã hội hơn là số lượng dự án đăng ký đầu tư.