Khi bị giải đến Cục Chính trị chiến khu IV, trong tư cách một chiến sĩ yêu nước, Người đã chất vấn những kẻ bắt giam Người: "Thí vấn dư sở phạm hà tội/ Tội tại vị dân tộc tận trung" (Thử hỏi ta phạm tội gì?/ Tội tận trung với dân tộc) (bài số 109). Vì thế, "chinh nhân" trong bài Giải đi sớm không chỉ là hình ảnh người tù bị giải đi phải đối mặt với đêm tối, đường xa, gió thu lạnh lẽo táp mặt mà còn là hình ảnh một người chiến sĩ đi sớm trên con đường cách mạng phải đối mặt với muôn vàn trắc trở. Để vượt qua những thử thách đó từ tù nhân, Người đã hóa thân thành chinh nhân. Nhưng nét độc đáo của Giải đi sớm khi xét trong môtíp "bị giải đi" còn ở sự hóa thân của người tù từ "chinh nhân" trở thành "hành nhân". Có nhà nghiên cứu đã viết: "Và từ hai chữ "chinh nhân" ở khổ một, Bác hạ hai chữ  "hành nhân" cho phù hợp với không khí thoải mái ở khổ hai. Mỗi chữ Bác dùng thật đúng với vị trị của nó, không thể nào thay thế được". (Nguyễn Đăng Mạnh - Mấy vấn đề về phương pháp tìm hiểu, phân tích thơ Hồ Chủ tịch - NXBGD, 1981,tr 203-204). Khổ hai là cảnh bình minh lên, bóng đêm còn rơi rớt sớm hết sạch, hơi ấm bao trùm vũ trụ. Trong mối liên hệ với khổ một, nhà phê bình Hoài Thanh cho rằng cảnh bình minh của một ngày gợi nghĩ đến cảnh bình minh của một thời đại. Đây là một ý kiến rất đáng tham khảo nếu hiểu bài thơ ở phía bút pháp tượng trưng. Vì thế, từ "chinh nhân", người tù đã hóa thân thành "hành nhân". "Hành nhân" ấy lại mang tâm hồn của một thi nhân với cảm hứng thơ ca nồng nàn.

Đọc Giải đi sớm ta bắt gặp ba con người: tù nhân, chinh nhân, hành nhân. Người tù là thân xác bài thơ. Người chiến sĩ vượt khó, nhà thi sĩ với thi hứng nồng nàn mới là linh hồn đích thực của bài thơ này. Bên cạnh ý nghĩa tả thực có thể nói đến ý nghĩa tượng trưng của bài thơ. Con đường người tù bị giải đi gợi nghĩ đến con đường cách mạng gian khổ dài lâu nhưng tất thắng. Hồ Chí Minh chính là người chiến sĩ cộng sản đi sớm trên con đường ấy.   

. Đỗ Em

(Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn)