NSND Đặng Hùng

Cuộc đời tôi có hai việc mà tôi cảm thấy thỏa mãn nhất. Đó là xây dựng hệ thống múa cổ điển từ cơ sở tuồng cổ và nghiên cứu khai thác nền văn hóa Chăm. Tôi dựng vở "Tuần đuốc" khi vừa tốt nghiệp lớp biên đạo múa quân đội, trên cơ sở câu chuyện "Mạnh Lương bắt ngựa" của tuồng. Vở "Tuần đuốc" đã đem đến cho tôi tấm huy chương Vàng đầu tiên tại Liên hoan Thanh niên sinh viên thế giới năm 1962 (tại thủ đô Helsinki, Phần Lan) và đoạt luôn tấm huy chương Vàng Hội diễn văn nghệ toàn quốc cũng trong năm này. Riêng đối với "Con ngựa bất kham"  trong Liên hoan Thanh niên sinh viên thế giới năm 1968 (ở Sofia, Bulgari), lại là một dấu ấn đáng nhớ trong giai đoạn làm diễn viên của tôi. Liên hoan có 143 nuớc tham dự, Đoàn văn công quân giải phóng miền Nam do nhạc sĩ Xuân Hồng dẫn đầu. Tôi được gọi tham dự khi thời gian chỉ còn ba ngày nữa là khai mạc, trong khi tác phẩm lại chưa có sẵn. Tôi suy tính mãi. Chợt trong đầu gợi mở một ý đồ muốn thông qua tác phẩm để khẳng định con người có thể chinh phục được tất cả. Soạn hành trang lên máy bay, tôi tiếp tục suy nghĩ về bố cục tác phẩm. Vừa xuống máy bay, nghỉ ngơi được vài tiếng đồng hồ, tôi vào tập ngay. Sau đó, "Con ngựa bất kham" đăng kí thi hệ solo, tức múa một người. Năm ấy tôi tròn ba mươi hai tuổi, sức lực dồi dào, nên sử dụng kĩ thuật kĩ xảo tuồng rất điêu luyện. Hôm phát thưởng, thật bất ngờ, ban tổ chức công bố "Con ngựa bất kham" đạt huy chương Vàng. Bạn bè các nước đến công kênh tôi reo hò mừng rỡ. Lúc đó họ mê Việt Nam lắm. Tôi đang mặc trong mình bộ quân phục của giải phóng quân miền Nam, thật sung sướng tự hào.

- Ông đến với những điệu múa Chăm từ khi nào, những ngày đầu bước chân vào nghiên cứu văn hóa Chăm, ông có gặp phải khó khăn gì không?

Tôi đến với văn hóa Chăm khi được phân công về xây dựng lại đoàn văn công Chăm Thuận Hải sau giải phóng. Nhưng thực ra múa Chăm đã manh nha trong tôi từ khi còn ở Hà Nội, lúc đó tôi đã dựng vở múa Chăm đầu tiên mang tên "Phiên chợ Chăm Pa" (1969). Trên cơ sở tái tạo lại những phiên chợ của người Chăm trên đất Bình Định, hồi nhỏ tôi hay đi xem những phiên chợ người Chăm. Khi về Thuận Hải, bước đầu xâm nhập vào đời sống văn hóa của đồng bào Chăm ở đây thật không dễ, bởi họ vẫn còn nhiều e dè và giữ khoảng cách với ngươì Kinh mình. Tôi cố gắng len lỏi vào trong đồng bào người Chăm bằng cách cùng ăn, cùng ở, cùng làm với họ. Dần dần quen thuộc như người nhà, được họ tạo nhiều điều kiện thuận lợi để nghiên cứu văn hóa Chăm. 

Tiết mục múa "Tuần đuốc" 1962 do NSND Đặng Hùng (người nằm dưới) và nghệ sĩ Phó Anh Nghiêm biểu diễn

- Công việc "khai quật" văn hóa Chăm của ông đã được tiến hành cụ thể ra sao?

Những pho tượng Chăm vốn nằm yên gần muời hai thế kỷ. Để làm nó sống lại, tôi phải ngược trở về tìm hiểu lịch sử dân tộc Chăm. Tôi đã có mặt ở Mỹ Sơn, Đà Nẵng, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Châu Đốc, Tây Ninh…để nghiên cứu các tượng, các tháp, đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào Chăm cũng như những dấu vết liên quan đến múa cung đình Chăm…Vừa làm vừa thể nghiệm vừa đúc kết qua chặng đuờng mười bảy năm, tôi đã giải mã được sự bí ẩn về những điệu múa cung đình tưởng chừng như đã mất, phả vào đó một sức sống mới, chuyển động mới để hồi sinh. Lúc bây giờ, các đoàn văn công Chăm luôn mời tôi về dàn dựng múa Chăm. Nhiều người còn gắn cho tôi những biệt danh thân thương như "thần Chăm", "người đã thức tỉnh các pho tượng Chăm"…

- Từng nhiều lần về tham gia làm tổng đạo diễn dàn dựng các chương trình lớn ở quê hương: Lễ hội Quy Nhơn 396 năm, Lễ hội đón thiên niên kỉ mới, Lễ hội kỉ niệm 210 năm và 215 năm Đống Đa – Tây Sơn, ông có nhận xét như thế nào về trình độ diễn viên múa của Bình Định hiện nay?

Theo tôi, Bình Định là nơi có phong trào văn nghệ quần chúng, múa quần chúng tốt. Bình Định đã có được một lực lượng diễn viên và biên đạo múa  được đào tạo bài bản và có trình độ vượt trội so với một số địa phương khác. Thật đáng tiếc kể từ khi tách tỉnh, đoàn văn công chuyên nghiệp của tỉnh không còn tồn tại. Chính vì vậy, một số diễn viên múa tài năng không còn môi trường thuận lợi để bộc lộ được năng lực của mình thông qua việc phô diễn những kỹ năng, kĩ xảo cao nhất dẫn đến việc phát triển nghệ thuật múa ở Bình Định còn nhiều hạn chế… Tôi nghĩ muốn khôi phục nghệ thuật múa ở Bình Định, việc cần làm nhất là phải thành lập lại một đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp. Đoàn nghệ thuật này không nhất thiết phải giống các địa phương khác, chẳng hạn có thể rút từ vũ đạo của tuồng cổ để thành lập hẳn một đoàn nghệ thuật mang đặc trưng riêng của Bình Định. Các diễn viên của đoàn phải được đào tạo từ nhỏ, khi xuất hiện sẽ chuyên trình diễn những động tác múa cổ điển rút từ tuồng cổ. Tôi tin rằng nếu được quan tâm đúng mức, múa cổ điển ở Bình Định sẽ phát huy được tiềm năng to lớn của mình, trở thành một loai hình nghệ thuật độc đáo  của quê hương mà không địa phương nào trong cả nước có thể theo kịp.

• Hoài Thu (thực hiện)