Hội thảo Tiếng nói, chữ viết Bana Kriêm Vĩnh Thạnh.

Trước tình hình đó, huyện Vĩnh Thạnh phối hợp với Viện Ngôn ngữ học Việt Nam tổ chức Dự án xây dựng chữ viết của người Bana Kriêm nhằm bảo tồn tiếng nói, chữ viết của người Bana Kriêm ở Vĩnh Thạnh. Sau khi hoàn thành dự án, tiếng Bana sẽ được đưa vào giảng dạy rộng rãi cho cán bộ, đảng viên trong huyện để làm tốt công tác vận động, tuyên truyền đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước đến cộng đồng Bana Kriêm Vĩnh Thạnh.

Sau thời gian nghiên cứu và tìm hiểu, TS Tạ Văn Thông - Viện Ngôn ngữ học Việt Nam và các cộng sự của mình đã xây dựng được bảng chữ cái, dấu, ngữ vựng, cách phát âm và cách viết chữ Bana Kriêm. Để hoàn chỉnh bản thảo trước khi in thành sách, Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, Sở Khoa học - Công nghệ Bình Định và huyện Vĩnh Thạnh đã tổ chức hội thảo lấy ý kiến về vấn đề này.

Tại hội thảo, nhiều già làng am hiểu về chữ viết Bana và một số người đã từng nghiên cứu chữ viết này ở địa phương đã rất vui mừng trước việc triển khai dự án này. Tuy nhiên, họ tỏ ra rất băn khoăn vì tiếng nói, chữ viết của những người biên soạn đưa ra lại không giống với tiếng nói, chữ viết ở địa phương có từ bao đời nay.

Có nhiều phụ âm đã bị thay đổi, thay thế vào đó là những dấu phẩy, khi nói dễ hiểu sai nghĩa mà lại chẳng có nghĩa gì. Ông Đinh Phil (làng Klot Pok, thị trấn Vĩnh Thạnh) cho biết: "Chữ Bana từ trước nay đâu có dấu phẩy, vậy mà trong bản thảo này lại có. Khi nào dùng dấu phẩy ở hoàn cảnh nào tôi cũng không hiểu. Ví dụ như người Bana ở Vĩnh Thạnh viết anar (có nghĩa là ngày) còn trong bản thảo này lại viết ‘năr (ngày). Còn những từ có phụ âm o đã thay thế bằng phụ âm u. Ví dụ như từ pieo (thêm) lại thay thế bằng piêu, từ soang (múa) thay bằng suang, còn từ kơtao (mía) thì ở đây lại viết kơtau thì tôi thấy chữ này chẳng có nghĩa gì cả". Ông Đinh Phil còn cho biết thêm: rất nhiều từ trong bản thảo này đã thay đổi rất nhiều so với cách viết quen thuộc của người Bana Vĩnh Thạnh dùng lâu nay. "Nếu đưa giảng dạy như thế này thì cũng phải biên soạn lại thôi. Chứ nó đâu có giống cái chữ của mình" - ông Phil nói.     

Được biết, trước đây huyện Vĩnh Thạnh đã có lần mượn giáo trình chữ Bana ở Gia Lai để về dạy nhưng không thành công, bởi chữ viết Bana ở Gia Lai khác rất nhiều so với chữ viết Bana ở Vĩnh Thạnh. Hẳn mỗi địa phương, do điều kiện sống khác nhau nên người dân ở đó có cách phát âm, cách viết khác nhau, phù hợp với cách sống, cách nghĩ ở vùng đó.

Trước tình hình đó, cuộc hội thảo đã thống nhất cần phải tiếp tục chỉnh sửa, hoàn thiện công trình trước khi đem ra xuất bản. Bên cạnh đó, những người biên soạn cũng cần tìm hiểu kỹ phong tục, tập quán địa phương để sử dụng từ đúng với mỗi hoàn cảnh cụ thể.

• Long Vũ