Vừa qua, tại cửa biển Hà Ra (thuộc xã Mỹ Đức, huyện Phù Mỹ), đã phát hiện những cổ vật, cho phép đoán định rằng nơi đây tồn tại một tàu đắm có chứa cổ vật. Để thông tin thêm với bạn đọc về vấn đề này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với TS Đinh Bá Hòa - Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh.

Chưa có một đội ngũ khảo cổ học dưới nước là một khó khăn trong việc khai quật tàu đắm hiện nay. Ảnh: T.T.online

* Thưa ông, tuy vẫn còn nằm trong sự đoán định, nhưng bản thân ông có ngạc nhiên không khi nghe thông tin về một tàu đắm có chứa cổ vật ở cửa Hà Ra?

- Sử Trung Hoa chép rằng, vùng Champa xưa có tới 5 cảng lớn. Riêng ở tỉnh Bình Định, sông Kôn đổ ra biển theo nhiều cửa, rất thuận tiện cho tàu vào neo đậu. Thị Nại cũng từng là một cảng lớn. Theo sử sách Trung Hoa viết về chuyến đi của Trịnh Hòa (1371-1433), thì trong cả 7 chuyến đi thì cả 7 đều cho hạm đội từ Nam Kinh đến Phúc Kiến rồi xuống thẳng Chiêm Thành, mà theo các nhà nghiên cứu thì có lẽ là vùng Thị Nại, rồi tiếp tục thực hiện các hải trình đến các quốc gia Đông Nam và Đông Bắc Á. Những sản phẩm Trịnh Hòa mang đi, có lẽ để làm quà biếu và giới thiệu sản phẩm, có đồ gốm thì toàn bộ là gốm men ngọc. Vào thời đó, tàu buồm dùng sức gió là chủ yếu, vùng miền Trung lại hay mưa bão, nên tàu dễ bị chìm. Vậy nhưng, thời gian qua, các tỉnh lân cận đều đã phát hiện thấy tàu đắm (Bình Thuận, Quảng Nam), hoặc có dấu hiệu nhưng chưa tìm ra tàu như ở vùng đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi), còn ở tỉnh Bình Định, chưa phát hiện thấy tàu đắm nào. Bản thân chúng tôi cũng thấy đây là chuyện lạ, nên việc lần này tìm thấy dấu hiệu có tàu đắm, tuy chưa khẳng định chính xác, nhưng theo tôi, nếu có, thì cũng là chuyện bình thường.

* Vậy ông đánh giá như thế nào nếu việc đoán định rằng, đây là một tàu đắm có chứa cổ vật, là chính xác?

- Nếu những đoán định trên là chính xác thì đây là lần đầu tiên tỉnh Bình Định phát hiện thấy một tàu đắm có chứa cổ vật. Ngoài giá trị của các hiện vật, đây còn là một nguồn tư liệu quan trọng, mở ra nhiều vấn đề trong việc nghiên cứu thương mại vùng Bình Định và các nước trong khu vực thời bấy giờ.

* 20 hiện vật đã tìm được ở cửa Hà Ra thông qua đợt khảo sát của Bảo tàng Tổng hợp tỉnh vào ngày 3-7, hầu hết là gốm men ngọc, đoán định là gốm Tống (thế kỷ XIII-XIV). Nhưng Gò Sành - Bình Định cũng sản xuất gốm men ngọc. Vậy theo ông, có khả năng nào đây là tàu chứa sản phẩm gốm Bình Định xuất khẩu hay không?

- Theo tôi, đây không thể là gốm Bình Định. Bởi đúng là gốm Bình Định cũng có men ngọc, và bản thân các hiện vật tìm thấy như bát, dĩa sâu lòng... cũng khá giống về kiểu dáng với gốm Bình Định, nhưng kỹ thuật lại khác. Gốm Bình Định xương gốm làm từ đất sét vàng nhạt hay xanh trắng, độ dày mỏng, kiểu dáng cân đối; trong khi các hiện vật tìm thấy lại khá dày, hơi thô. Gốm Tống gần như không có chân đế hoặc chân đế thấp trong khi gốm Gò Sành chân đế tách rõ ràng so với phần thân. Ngoài ra, một điểm quan trọng khác là con tàu này có chở theo tiền mà những đồng tiền chúng tôi tìm thấy qua khảo sát có niên hiệu đời Tống là chủ yếu.

* Vậy theo ông, sắp tới chúng ta cần phải làm gì để "đánh thức" kho báu (nếu có) dưới đáy biển này?

- Trước hết, phải có khảo sát rộng để có thể xác định chính xác có tàu đắm hay không, ở vị trí nào. Bởi một số hiện vật tuy có thể tìm thấy tại vị trí đó, nhưng do hải lưu, có thể xác tàu đã dạt đi nơi khác. Từ đó, mới lập dự án trục vớt tàu (nếu có), gửi hồ sơ ra Bộ Văn hóa - Thông tin thẩm định, phê duyệt. Trình tự tiến hành các thủ tục này tuân thủ đúng các quy định của Luật Di sản Văn hóa và Nghị định 86 năm 2005 của Chính phủ Về quản lý và bảo vệ di sản văn hóa dưới nước. Điều quan trọng và cấp thiết nhất hiện nay là phải có kế hoạch bảo vệ con tàu và các hiện vật bên trong.

* Xin cảm ơn ông!

• Lê Viết Thọ (thực hiện)