BaoBinhDinh - Tết vui với xổ Cổ nhơn

Trong chơi Cổ nhơn, người đánh trúng không phải chỉ dựa vào may mắn, mà phải là người luận có lý, nên trước khi đánh, họ thường bàn rất kỹ. Người cầm tịch cũng phải biết bàn, luận về Thai sao cho có lý, làm cho người chơi bất ngờ mà thán phục, có vậy mới thu hút được người chơi. Do vậy, cuộc chơi trở thành cuộc đấu trí giữa người chơi và người cầm tịch. Chẳng hạn như câu Thai: “Cầu Thị Nại bắc qua Nhơn Hội/ Bình Định ta phơi phới tương lai/ Giàu tài nguyên lắm nhân tài/ Chung tay xây dựng ngày mai mạnh giàu” thì người chơi có thể luận từ con cháu là “địa lương” (con lươn), hoặc “hiệp hải” (con ếch) nối hai vùng đất… Người xổ luận ra “thượng chiêu” (con én), làm cầu Thị Nại và Khu kinh tế Nhơn Hội là “thượng chiêu” của tỉnh nhà... Câu Thai không hay là câu Thai chứa ẩn ý nhưng giải thích khiên cưỡng, chỉ làm cho người chơi bàn tán chê bai.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Nhân cho rằng: “Trò chơi Cổ nhơn gần giống với trò chơi Hò Bài thai, một trò chơi dân gian rất phổ biến ở vùng Bình Trị Thiên. Theo nhà nghiên cứu Tôn Thất Bình (Huế) thì “Hò Bài thai là lối hò lấy tên các con bài trong Bộ Bài tới để làm đề tài. Bộ Bài tới là bộ bài dân gian sáng tạo, nguồn gốc phát sinh theo một số nhà nghiên cứu là từ Bình Định”. Xổ Cổ nhơn ở Bình Định cũng như Hò Bài thai ở Bình Trị Thiên có liên hệ về nguồn gốc với một lối chơi mà cổ nhân gọi là Hò Thai. Đây là loại chơi đố bằng thơ, các cụ thường dùng để chơi vui trong dịp chơi xuân... Ý nghĩa của chữ “thai” trong Hò Bài thai cũng như chữ “thai” trong câu thai của xổ Cổ nhơn đều là “thai nghén”. Câu xướng lên thai nghén cho một con bài, một Cổ nhơn, giúp hướng đoán định cho người chơi”.

K.N

Ngoài việc ra những câu Thai có tính lắt léo, nhà cái đôi khi lại chơi trò mẹo để đánh vào sự bất ngờ của người chơi. Như xuân Đinh Hợi năm nay, chiều 29 Tết, nhà cái xổ ra “con ngỗng”, sáng mồng 1 Tết lại đưa ra câu Thai: “Bính Tuất đi, Đinh Hợi về” để người chơi tha hồ bàn luận, nhưng cuối cùng kết quả lại ra “con ngỗng” nữa.

Trong trò chơi Cổ nhơn, người chơi và nhà cái thường có những quy tắc bất thành văn để không sát phạt nhau. Ví như người chơi thua quá nhiều, có thể đến thẳng nhà cái để xin một câu Thai miệng có sự gợi ý sát sườn để luận mà đánh. Có lần, một người đến gặp nhà cái xin câu Thai miệng. Nhà cái không nói không rằng, chỉ bẻ một cành cây bỏ xuống đất. Người đánh luận rằng: bẻ cây giống như cưa ngọn. Mà cưa ngọn nói lái là con ngựa. Vậy mà đánh trúng. Thứ hai là trong nguyên tắc ra đề Cổ nhơn, nhà cái không nên “phạm húy”. Vì nếu “phạm húy” thì “Tổ” không đãi. Ví như năm nay, mùng 2 Tết, nhà cái xổ “con thỏ”, nằm trong bộ trạng nguyên. Nhưng sáng mùng 3 lại xổ ra “con tôm”, nằm trong bộ hành khất. Người ta cho rằng từ “trạng nguyên” không thể làm “hành khất” được, vì thế mà nhà cái thua nặng.